چکیده
مقالۀ علمی ، پژوهشی نوشتاری است روشمند که با هدف تولید دانش جدید، بررسی مسائل علمی یا تحلیل یافتههای تحقیقی تهیه میگردد.
این مقاله به معرفی ارکان و عناصر اساسی یک مقالۀ معتبر علمی میپردازد و نشان میدهد که مقاله باید دارای ساختارهای معیاری شامل عنوان، چکیده، مقدمه، بیان مسئله، اهداف، اهمیت و ضرورت، پیشینۀ تحقیق، روششناسی، یافتهها، بحث، نتیجهگیری و منابع باشد. رعایت این ساختارها به پژوهشگران کمک میکند تا آثار علمی خویش را منظم، معتبر و قابل استناد بسازند.
«کلیدواژهها: مقاله علمی، تحقیق، ساختار مقاله، روش تحقیق، پژوهش»
۱. مقدمه
مقالهنویسی علمی یکی از ابزارهای مهم برای رشد و توسعۀ دانش بشری است. پژوهشگران با نگارش و نشر مقالات علمی، یافتهها، نظریهها و تجربیات خویش را به جامعه علمی عرضه میکنند. برای اینکه یک مقاله از ارزش و اعتبار برخوردار باشد، لازم است طبق معیارهای پذیرفتهشده علمی نوشته شود. هدف این نوشتار، معرفی ارکان اصلی یک مقالۀ علمی و پژوهشی است.
۲. بیان مسئله
در افغانستان و بسیاری از کشورهای منطقه، شماری از محصلان و نویسندگان با ساختار علمی یک مقاله آشنایی کافی ندارند. نبود انسجام، تعریفنشدن مسئله، کمبود منابع معتبر و روش تحقیق نامشخص از جمله مشکلات رایج در مقالات است. برای رفع این چالش، معرفی دقیق ارکان مقالهنویسی علمی ضروری است.
۳. اهداف تحقیق
۱. معرفی ساختار معیاری یک مقالۀ علمی ـ پژوهشی
۲. تبیین نقش هر بخش در ایجاد انسجام و یکپارچگی علمی
۳. تقویت توانایی محصلان، استادان و نویسندگان در نگارش مقالات علمی
۴. اهمیت و ضرورت تحقیق
پیشرفت علمی زمانی امکانپذیر است که تحقیقات انجامشده بر اساس اصول و روش های معتبر انجام گیرد. آشنایی با ساختار مقالهنویسی نقش مهمی در افزایش کیفیت پژوهشها دارد و زمینهساز رشد علمی در مراکز آموزشی میگردد. این آگاهی سبب میشود مقالات قابل استناد، علمی و مطابق معیارهای جهانی تولید گردد.
۵. پیشینۀ پژوهش
در سطح جهان، مقالهنویسی علمی سابقۀ طولانی دارد و پژوهشگران زیادی در بارۀ اصول و روش نگارش مقاله نوشتهاند. اکثر کشورها از ساختارهای مشابه استفاده میکنند که در آن، بخشهای مقدمه، روش تحقیق، یافتهها و بحث از عناصر اصلی شمرده میشود. در افغانستان نیز منابع محدودی در زمینۀ آموزش مقالهنویسی موجود است، اما نیاز به معرفی جامع و ساده شده این ساختار همچنان احساس میشود.
۶. ارکان و اجزای اصلی مقاله علمی – پژوهشی
۶.۱. عنوان
عنوان نخستین بخش مقاله است و باید روشن، دقیق، کوتاه و بازتاب دهندۀ محتوای اصلی تحقیق باشد.
۶.۲. چکیده
چکیده خلاصۀ کوتاه از کل مقاله است و باید شامل هدف، روش، یافتهها و نتیجهگیری باشد. معمولاً بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ کلمه نوشته میشود.
۶.۳. کلیدواژهها
کلیدواژهها اصطلاحات اساسی و مهم مرتبط با موضوع تحقیق اند که برای سهولت جستجو و نمایهسازی استفاده میشوند.
۶.۴. مقدمه
در مقدمه، زمینه و موضوع تحقیق تشریح میشود. اهمیت موضوع توضیح داده شده و خواننده برای ورود به بحث آماده میگردد.
۶.۵. بیان مسئله
در این بخش، مشکل یا پرسشی که تحقیق قصد پاسخ دادن به آن را دارد، بهصورت روشن، منظم و علمی بیان میگردد.
۶.۶. اهداف تحقیق
اهداف تحقیق نشان میدهد که پژوهشگر دنبال چه چیزی است. اهداف معمولاً شامل:
.هدف کلی
.اهداف اختصاصی
۶.۷. اهمیت و ضرورت
در این قسمت، ارزش علمی و کاربردی تحقیق توضیح داده میشود و بیان میگردد که این پژوهش چرا لازم است.
۶.۸. پیشینۀ پژوهش
پیشینه شامل معرفی و بررسی تحقیقاتی است که پیش از این با موضوع مشابه انجام شدهاند. این بخش جایگاه تحقیق را مشخص میکند و نشان میدهد که پژوهش حاضر چه نوآوری دارد.
۶.۹. روششناسی تحقیق
روششناسی از مهمترین بخشهای مقاله است و شامل:
نوع تحقیق (مثلاً توصیفی، تحلیلی، میدانی، آزمایشی)
جامعه آماری
ابزار جمعآوری دادهها (مصاحبه، پرسشنامه، مشاهدۀ مستقیم و …)
.شیوه تحلیل دادهها
۶.۱۰. یافتهها
در این بخش، نتایج دقیق بهدستآمده از تحقیق ارائه میشود. جدولها، نمودارها و تحلیلها معمولاً در این قسمت درج میگردد.
۶.۱۱. بحث و تحلیل
در این قسمت یافتهها تفسیر میشود؛ یعنی پژوهشگر توضیح میدهد که یافتهها چه معنا دارند و چگونه با پژوهشهای پیشین مرتبط اند.
۶.۱۲. نتیجهگیری
نتیجهگیری خلاصۀ کل مقاله است و باید مبتنی بر یافتهها باشد. در این بخش پیشنهادهایی برای پژوهشهای آینده نیز ارائه میشود.
۶.۱۳. منابع
در قسمت منابع، تمام مأخذ استفاده شده فهرست میگردد. منابع باید دقیق، معتبر و به صورت استاندارد ثبت شوند.
۷. نتیجهگیری
مقالهنویسی علمی فرایندی منظم و مبتنی بر اصول علمی است. هر مقاله زمانی معتبر و قابل اعتماد است که ارکان آن بهصورت کامل رعایت شود. شناخت ساختار استاندارد مقاله به پژوهشگران کمک میکند تا نتایج مطالعات خود را مؤثر و علمی عرضه نمایند. دراین مقاله تلاش شد که عناصر اساسی مقالهنویسی را به گونه ساده، روان و کاربردی معرفی کند تا محصلان، پژوهشگران و نویسندگان بتوانند از آن در تحقیقات خویش بهره بگیرند.
۸. منابع (نمونه)
۱. کرلسون، جعفر (۱۳۹۹). اصول و شیوههای مقالهنویسی علمی. کابل: انتشارات دانشگاه کابل.
۲. کریمی، سلیم (۱۴۰۰). روش تحقیق در علوم اجتماعی. هرات: انتشارات پوهنتون هرات.
۳. فرهمند، نادر (۱۳۹۸). مبانی پژوهش و روشهای علمی. مشهد: انتشارات دانش.
نویسنده:خلیل الله فائز تیموری روزنامه نگار ، فعال مدنی و پژوهشگر حقوق بشر