نویسنده: داکتر: غلام حیدر « یقین»

اندرزنامۀ  فردوسی

قسمت چهاردهم

داستان تراژیدی رستم و سهراب

هر قصه را،  مغزی هست

قصه را جهت آن مغز آورده اند

نه از بهر دفع ملالت!

به صورت حکایت، برای آن آورده اند

تا آن  «غرض» در آن بنمایند

« شمس تبریزی»

 

بدانکه قصه خواندن و قصه شنیدن فایده بسیار دارد:

اول: آنکه از احوال گذشته گان خبر دار شوی.

دوم: آنکه چون غرایب و عجایب شنود، نظر او به قدرت الهی، گشاده گردد.

سوم: آنکه چون محنت و شدت گذشه گان شنود داند که هیچ کس از بند محنت و شدت گذشته گان شنود، داند که هیچ کس از بند مهنت آزاد نبوده است، او را تسلی باشد.

چهارم: چون زوال ملک و مال سلاطین گذشته شنود، دل از مال دنیا بردارد و داند که با کس وفا نکرده و نخواهد کرد.

پنجم: آنکه عبرت بسیار و تجربه بیشمار، او را حاصل آید و خدای تعالی با حضرت رسالت (ص) میگوید:

« ای محمد! ما بر تو میخوانیم از قصۀ رسولان و خبر های پیغمبران، آنچه بدان دل را ثابت گردانیم و فایده های کلی او را حاصل گردد.( قرآن کریم) و هود، آیۀ 20»

پس معلوم شد که در قصه های گذشته گان فایده های هست. اگر واقع باشد وبرآن وجه که وجود داشته باشد، خوانده شود، خواننده و شنونده را راز آن فایده های رسد، واگر غیر واقع باشد، گوینده را وبال باشد و شنونده فایدۀ خود برگیرد.

به همین دلیل، می پندارم که داستان «تراژیدی رستم و سهراب» که یاد کرده آید، پر است از پند ها و اندرز های سودمند و با ارزش و تجارب درون مایۀ آدمی گری و وطنپرستی و دفاع از خواسته ها و آرزو های ملت آریانا که در هر دور و زمانی میتواند انسان را یاری رساند و مددگار باشد و چون چنین است. پس:

کنون رزم سهراب و رستم شنو         دگر ها شنیدستی این هم شنو

زگفتار دهـــقان یکــــی داسـتان        به پیــوندم از گفـــتۀ باســـتان

 

یک روز:

رستم فرزند زال زر، قهرمان دلیر آریانا که در سیستان سرزمین یلان زاده و بزرگ شده است از مرز آریانا میگذرد، تا دمی بیاساید و خسته گی هایش را از تن بزداید و صید نخچیر کند.

غـــــمی بر دلــــش ساز نخچیر کـــــرد            کمــــر بست و تـــرکش پر از تیر کرد

وارد خاک توران میشود و گوری را بریان میکند و میخورد و میخسپد. نام اسپ رستم« رخش» است، او را سواران تورانی می گیرند و در یند مییکنند. رستم بیدار میشود، مگر رخش را نمی بیند و سخت غمگین میشود. زین را بر پشت خود میگذارد و با خود چنین میگوید:

چنین اســـت آییـــن چــرخ درشـــــــت            گهی زین به اسپ و گهی زین به پشت

رستم به شهر سمنگان میرود و شاه سمنگان دعوتش  میکند و وعده میدهد که که رخش قهرمان را پیدا کند.

شب نیمه شده است و رستم خفته، « تهمینه» دخت زیبا روی شاه سمنگان که وصف دلاوری های قهرمان را شنیده، و به خوابگاه می آید و راز عشق خود را با او در میان میگذارد و آرزو دارد تا از رستم فرزندی داشته باشد.

و دیگـــر کــــه از تو مگر کـــردگار            نشــــتند یکــــی پــــورم اندر کنار

آنگاه که « پیلتن» تهمینه را ترک میکند، مهریۀ به او میدهد تا در آینده موجب شناسایی فرزندش باشد.

به بازوی رستــــم یکــــی مهره بود             که آن مهره انر جهان شهره بــــود

بدو داد و گفـــــتش که این را بــــدار           اگــر دخــتر آرد تـــرا روزگــــــار

بگـــــیر و به گیسوی او بــر بـــدوز            به نیک اخـــتر و فال وگیتی فروز

 

وگر پسری به دنیا آمد:

ورایـــدونکه آید ز اخـــــتر پــــسر            به ینــدش به بـــــــازو نشان پـــدر

نه ماه بعد تهمینه پسری به دنیا می آورد که مانند رستم است. پیلتن و پرزور، نامش را سهراب میگذارند. در سه سالگی چوگان میآموزد و در پنج سالگی تیر وکمان و در ده سالگی هیچ کس هم آورد او نیست.

سهراب برای یافتن پدرش راهی سرزمین آریانا میشود و به این پندار است تا « کیکاووس» را براندازد و پدرش را در کرسی شاهی نشاند و خودش در عوض افراسیاب تورانی فرمانروایی کند.

چو رستم پدر باشــــد ومن پســـر            نبایـــــد به گیـــتی کسی تاجـــــور

افراسیاب تورانی حیلۀ بکار میبندد، چنانکه سپاهی بزرگ به سرکرده گی « هومان» و « بارمان» با تحفه و هدایای بسیار نزد سهراب می فرستد و او را تشویق و ترغیب میکند تا با کاووس بجنگد، به امید آنکه پسر به دست پدرش کشته شود. افراسیاب به هومان چنین میگوید:

پنین گفت کین چاره اندر نهــــان          بر آیـــد و سازیـــد کار مهـــان

پسر را نبــــاید که داند پســـــــر          که بندد دل و جان به مهر پــــدر

مگر کان دلاور گمو سال خورد          شود کشته بردست این شیرمرد

 

سهراب مرد افکن به ایران حمله میکند و نگهبان « دژسپید» در منطقۀ مرزی را که « هجیر» نام دارد، به اسارت میگیرد و با « گردآفرید» که دختریست نامدار و دلیر میجنگد. گردآفرید که لباس مردانه به تن دارد، مقاومت میکند تا آنکه:

بدانست سهراب کو دخــــتر است        سروموی او، از در افسر است

شگفت آمدش، گفت از ایران سپاه        چنین دخـــتر آید بــــــه آوردگاه

 

سهراب در میابد که هم آورد او یک دختر است. دلباخته اش میگردد، اما گرد آفرید با حیله اندرون دژ میرود و از راه دیگر دژ را ترک میکند و به کاووس نامه میفرستد که دژ سپید توسط تازه جوانی نیرومند به نام سهراب فتح شده است. کاووس که نامه را میخواند، یکی از پهلوانان را بنام « گیو» به زابل میفرستد تا رستم را برای نبرد با سهراب فرا بخواند.

رستم قهرمان دلیر آریانا به جنگ آماده شده است و نمی داند باکی میجنگد و آنگاه که میداند، کار از کار گذشته است، به دلیل آنکه نوشدارو پس از مرگ سهراب به دردش نمیخورد. فردوسی پاک زاد نیز غمگین است و سخت به خشم آمده و با چشم پر آب داستانش را سوگوارانه، اینگونه آغاز میکند...

1

کنون رزم سهـــراب و رســتم شــنو          دگــــر ها شـــنیدستی این هــم شنـــو

یکـــی داســـتان است پـــر آب چـشم          دل نازک از رستم آیـــد بـــه خشـــم

اگــــر تـــند بـــادی بـــرآیـــد زکـنج           به خاک افکــند نا رسیـــده تـــــرنـج

ستــــمکاره خوانیـــمش ار دادگـــــر          هــنرمـــند دانیمـــــش ار بـــی هـــنر

اگــــر مـــرگ داد اتت بیداد چیست           زدادایــن هــمه بانگ فـــریاد چیست

ازایـــن راز جـــان تـــو آگــاه نیست          به کس برین پرده اندر ترا راه نیست

هـــمـه تـــا در آز رفـــته فـــــــــراز         به کـــس بـــر نشـــد ایــن در راز باز

به رفـــتن مگــر بهـــتر آیدش جـای          چــو آرام یابـــد بــه دیگـــر ســـرای

اگـــر مـــرگ کـــــس را نیوبـاردی          زپیـــروجـــوان خــاک بسپــــــاردی

اگــــر آتــشی گــــاه افــــــروخـــتن          بســــوزد عجـــب نیســت از سوختن

بسوزد چو در سوزش آیـــد درسـت         چــــو شـــاخ نــو از بیخ کهنه برست

دم مـــرگ چـــون آتـش هــولنـــاک         نـــدارد زبــرنــا و فــــرتوت بـــــاک

درین جای رفــــتن نه جای درنـگ          بـــر اسپ فـــنا گــر کشد مرگ تنگ

چنان دان که داد است و بیداد نیست         چــو داد آمـــدش جای فــــریاد نیست

جــوانی و پیری به نزدیک مــرگ          یکی دان چـــو اندر بــدن نیست برگ

دل از نــور ایـمان گـــر آگنــده ای          ترا خامـــشی به کــه تـــو بنــــده ای

بریــن کار یـزدان تــرا راز نیسـت          اگـــر جانـــت بادیـــو انبار نیســـت

به گیــتی در آن کوش چون بگذری         ســرانـــجام نیــکی بـــرخــــود بری

کنون رزم سهـــــراب رانم نخسـت         ازآن کــین که او باپــدر چون بجست

 

2

زگفــــتــار دهــقـــان یکــــی داســـــتان      بـپــیونـــدم از گــفـــتۀ بـــاستــــــان

زموبـــد بــریــن گـــونه بــرداشــت یاد       که رســـتم یکــــی روز از بامـــداد

غمی بــد دلــش، ســاز نخچــیـــرکـــرد      کمر بست و، ترکــش پر از تیر کرد

وزان پــس به رخـــش انــدر آورد پای       برانگیـــخت آن کــوه پیکر زجــای

ســوی مــرز توران چـــو بــنهاد روی       چــو شـــیر دژاگــاه نخچیـــر جوی

چو نزدیکی مـــــرز تـــوران رسیــــد        بیـــــابـان سراسر پر از گـــور دید

برافروخت چون گل رخ تاج بخـــــش        بخندید وز جـــای بتــرکنــد رخــش

به تیــــر و کمــان و به گــرز وکمــند        بیـفــــکند بــر دشت نخچیـــر چنــد

زخاشـــاک وزخــار و شــاخ درخــت        یکی آتشی بر فــــروزیــد ســـخت

چــو آتـــش پــراگـــنده شـــد پیــــــلتن       درختـــی بـجســـت از در بایـــــزن

یکـــی نــره گـــوری بــزد بــردرخت       که در چنگ او پر مـــرغی نسخت

چو بریان شد از هــم بکـند و بخــورد       زمغــــز استخوانـــش برآورد گـرد

بخـفــت و بــر آســود از روزگـــــار        چمـــان و چران رخش در مرغزار

سواران تــرکان تنی هـفــت، هـــشت        برآن دشت نخچـــیر گه برگــذشت

یکــــی اســـب دیدنــد در مــرغــزار        بگشـــتند گــــرد لـــب جـــویبــــار

چو ر دشت مــر رخــــش را یافتـنــد        ســــوی بــــند کــــردنـش بشتافتند

چـــو رخــش آن کمــند سواران بدیـد        چــو شـــیر ژیـــان آنگــهی بردمید

ســــوران زهـــر ســـو درو تاختنـــد        کمنـــد کیـــانی در انـــداحتنــــــــد

سه تــن کشــــته شـد مهـتر و ارجمند        نیــــامـــد ســـر رخــش جنگی ببند

یکی را به زخــم لگــد کـــرد پــست        یکی را سر از تن به دندان بخست

پــس آنگـــه فکــند نـد هـــر سو کمند       که تا گـــردن رخـــش کــــردند بند

گرفــتند و بردند پــویـــان بــه شهـــر       همی هر یک از رخش جستند بهـر

چو بیدار شد رستم از خواب خــوش        به کـــار آمـــدش پارۀ دست کـــش

بــــدان مـــرغــزار اندرون بنگریــد       زهـــر ســو هـــمی باره گی را ندید

غمــی گشت چون باره گی را نیافت       سراسیــــمه سوی سمــنگان شتافت

هـــمی گفــت کا کنــون پیـــاده دوان       کجــاپـویــم از نــنگ تیـــــره روان

ابا تــرکش و گــرزه بستـــه مــــیان        چنیـــن تــرک و شمشــیر وببربیان

بیـابـــان چگــــونه کــــنــاره کـــنم         آبا جنـــگ جـــویان چه چــاره کنم

چه گویند گردان کــه اسپـش که برد        تمهــتن بدیــن سان بخفــت و بمرد

کــنون رفــت بایـــد به بــیچاره گی        سپـــردن به غم دل به یکــباره گی

کنـــــون بست بایـــد سلــیح و کمــر       بــجایی نشــانی بیـــابــم مگـــــــر

همی رفت زین سان پر اندوه ورنج        تـــن انـــدر عــنا ودل اندر شکنج

 

3

چــو نزدیـــک شهر سمــــنگان رسید        خبر زو به شـاه و بزرگان رسید

کـــه آمــد پیـــاده گــو تـــاج بخــــش         به نخچیرگه زورمــیدست رخش

پـذیــره شــد ندش بـــزرگــان شــــاه          کسی کــو به سر برنهــادی کلاه

همی گفت هرکس که این رستم است         ویا آفـــتاب سـپیـــده دم اســــــت

پیـــاده شـــدش نـــزد او زود شـــــاه         کســی کــو بســر برنهــادی کلاه

بــدوگفـــت شــاه سمــنگاه چــــه بود         که یارســـت با تـــو نبــرد آزمود

درین شهـــر ما نیکخــواه تــو ایـــــم         ستــاده به فــرمــان و راه تــو ایم

تن و خــواســته زیر فـــــرمان تست         ســر ارجمنـــدان و جان آن تست

چــو رستـم به گفـــتار او بــنگریــــد         زبــد هــا گمانیــش کــوتاه دیــــد

بدو گفــت رخــشم بدین مـرغـــــزار        زمـن دور شـد بی لگــام و فـــسار

کنــون تا سمـــنگان نشــان پـی است        وزآنجا کجــا جویبــار و نی اسـت

ترا باشــد ار بــاز جــویــــی، سپاس        بباشـــم به پـــاداش نیکی شنــــاس

گر ایــدونـــک مــاند زمن ناپـــدیـــد        ســران را بســـی ســـر بباید بریـد

بدو گفـــت شــاه ای ســــزاوار مــرد        نیــارد کـــسی بـا تـو این کار کرد

تو مهــمان مــن بــاش و تـندی مکن        به کام تــو گــردد ســراســر سخن

یک امـــشب به می شـــاد داریــم دل       وزانــدیــشـــــه آزاد داریـــــــم دل

نمـــانــد پــی رخـــش فــــرخ نهـــان       چــنان بـــارۀ نامــــــدار جهــــــان

تمهـــــتن به گفــــتار او شـــد شـــــاد       روانـــش زاندیــــشه آزاد شـــــــد

ســـــزا دیــــد رفتـــــن سوی خـان او      شـــــد از مــــژده دلشاد مهــمان او

سپهــــبد بــــدو داد در کاخ جـــــــای       هـــمی بود در پیش او بـــــر بپای

زشهــر و زلشکر مهــان را بخوانــد       ســزاوار با او به شــــادی نشــانـد

گســـــارنـدۀ بـــاده آورد ســــــــــازد       سیـــه چشم و گل رخ بتان طــراز

نشــــستند با رود ســـازان به هــــــم        بـــدان تا تهــمــتن نبــاشــــد دژم

چو شد مست و هنگام خواب آمــدش        همــی از نشســتن شتاب آمـــدش

ســـزاوار او جــای آرام و خــــواب        بیــاراست و بنهـاد مشک و گلاب

 

4

 

چـــو یک بهــره از تیره شب درگذشت         شبــانگ بـرچــرخ گـــردان بگـــشت

سـخــن گـــفــتن آمـــد نهــفــته بـــه راز       در خــوابگــاه نــرم کــــــــــردند بـاز

یکــی بنـــده شـــمعی معـــنبر به دسـت        خـــرامــان بیامـــــد به بالیـــــن مست

پــس پـــرده انـــــدر یــکی مــــاه روی       چو خورشید تابان پر از رنگ و بوی

دوابــرو کمـــان و دو گــــیســـو کمنــد        بــــه بالا بــــه کــــردار ســــرو بلنــد

روانش خـــــرد بود و تن جـــــان پاک         تو گفــــتی که بهــــره نـــدارد زخاک

از او رســـتم شــــیردل خیره مــــــانـد        بـــرو بـــرجهــــان آفـــرین را بخواند

بپرسیـــد زو، گفــــت نام تو چیســــت        چه جـــویی شــب تیـره کام تو چیست؟

چنـــــین داد پاســـخ کــه تهمــــــینه ام         تــــو گـــویی که از غـــم به دو نیمه ام

یکـــی دخــــت شــاه ســـمنگان مــــنم         زپشــت هـــژیر و پلــــنگان منــــــــم

به گیـــتی زخـــوبان مـــرا جفت نیست         چـــو مـــن زیر چرخ کـبود اند کیست

کی از پــــرده بیــــرون نــدیدی مـــرا         نه هــــرگــــز کــــــس آوا شنیدی مرا

به کـــردار افــــسانـــه از هــــرکــسی         شنیـــــدم هــــمی داســـــتانت بســـــی

که از و دیـــو و نهـــنگ و پــــــلنــگ        نتــــرسی و هـــستی چنیـن تیز چـنگ

شـــــب تیره تـنهــا به تـــوران شـــوی        بگــــردی بـــران مـــرز و هم نغـنوی

به تنهــــا یکـــی گـــور بریـــان کنـــی        هــــوا را به شــــمشیر گـــریان کنـی

هر آنکس که گورز تو بیند به جــــنگ        بــــدرد دل شیـــــر و چــــنگ پلـنـگ

برهــــنه چو تیــــغ تــو بینـــد عقــــاب        نیــــارد بـــه نخچیـــــر گردن شـتاب

نشـــان کمـــنـــد تــــو دارد هــــــــژبر        زبیــــم ســـنان تـــو خــــون بارد ابــر

چـــو این داســــتان ها شنیــــــدم زتـو        بســــی لب گــــزیدم به دنـــــدان زتــو

بجستم همی گفــــــت و بال و بــروت        بدیـــن شهــــرکرد ایـــزد آبشخــورت

ترا ام کنون، گر بخـــــــواهی مــــــرا       نبیـــند جـــز این مـــرغ و مـــاهـی مرا

یکی آنکه بـــــر تو چنین گشتـــــــه ام        خـــرد را زبهـــــر هــــوا کشــــــته ام

و دیـــگر کــه از تــو مگـــر کــردگار        نشــــاند یکــــی پــــورم اندــــر کــنار

مگـــر چون تو باشــد به مردی و زور      سپهـــرش دهـــد بهــر کیوان و هـــــور

سه دیگــــر که اسپــت بـه جـای آورم       سمـــنگان هـــــمه زیــــر پــــــای آورم

سخـــن هـــای آن مـــاه آمــــد به بــن        تمهـــتن ســـراســـر شنید آن سخـــــــن

چو رســـتم بــرانسـان پری چهره دید       زهـــــر دانشــــی نــــزد او بهـــره دیــد

و دیگـــــر که از رخــش داد آگهـــی        ندیـــــد ایــــــچ فــــــرجام جـــزفـــرهی

بفــــرمـــود تا مـــوبــــدی پــر هـــنر      بیـــــاید بــــخــــواهـــــد ورا از پـــــــدر

چـــو بشنـــید شـــاه آن سخن شاد شـد      به ســـان یـــــکی ســــــرو آزاد شـــــــد

بدان پهــلوان دادآن دخــت خـــــویش       بدان ســــان که بـــودست آییــــن و کیش

بخشــنودی و رای و فـــرمــــان اوی       به خــــوبـــی بیــــاراست پیمــــان اوی

چــو بسپـــرد دختـــر بــدان پهـــلوان       هــــــمه شــــاد گشتنـــــد پیروجـــــوان

زشــادی بــسی زر بــرافـــشانـدنـــد        ابر پهـــــلوان آفــــــرین خـــواندنــــــد

که ایـــن مــاه نــو بــرتو فــرخنده باد       ســـــر بـــد ســــگالان تـــو کــــنده بـاد

چـــو انـــباز او گـــشت با او بـــــراز       ببــــود آنــــشــب تیــــــره دور ودراز

چو خـــورشـــید تابان زچــــــرخ بلند      هــــمی خـــواست افگنـــد رخشان کمـند

به بازوی رســـتم یکـــی مهـــــره بود      کــه آن مهــــــره اندر جهان شهــره بود

بـــدو داد و وگفـــتش که ایــن را بدار      اگــــــردخــــــتر آرد تـــــرا روزگــــار

بگــــیرو به گیـــــسوی او بــربـــدوز       به نیــــک اختــــر وفال گیتــــی فــروز

ورایــــدونــک آیـــد زاخــــتر پــــسر       ببنـــــدش بــــه بـــازو نشـــان پــــــدر

بــه بـــالای ســـام نــریـــمان بــــــود       بـــه مـــــردی وخــــوی کـــریمان بود

فـــروآرد از ابـــر پــران عقــــــــاب        نتــــــابد بــــه تنــــــدی برو آفـــــتـاب

هــــمی بود آنشــب بر ماهــــــــروی        هــــــمی گفـــت از هـرسخن پیش اوی

چو خــورشـــید رخشنده شد بر سپهـر       بیــــاراست روی زمیــــن را به مهـــر

به پـــدرود کــــردن گرفـــتش به بــر        بسی بــــــوسه دادش به چشم وبه ســر

پــری چهـــره گــریان ازوبازگـــشت        ابا انـــــده ودرد انبــــــــاز گشـــــــت

بر رســـتم آمـــد گـــرانــمایــه شــــاه        بپـــــرسیـــدش از خــــواب و آرام گاه

چو این گفته شد مژده دادش به رخش       بـــرو شــــادمـــان شـــد دل تاج بخـش

بیامــد بمالیــــد و زیــن بــــرنهــــــاد       شـــد از رخـــش رخشان و از شاه شاد

وزانجا ســـوی سیستان شــد چـــوباد       شــــد از رخـــش رخــــشان و شاه شاد

 

5

 

چـــو نه ماه بگذشت بر دخت شـــاه       یکی پورش آمد چو تابنده مـــــاه

تو گفـــــتی گــــو پیلتـن رستم است        وگر سام شیر است وگرنیرمست

چو خندان شد وچهره شاداب کـــرد        ورانام تهمینه سهـــــــراب کــرد

چو یکمــــاه شد همچو یکسال بـــود       برش چون بر رستم زال بــــــود

چو سه ساله شد زخم چوگان گرفت        به پنجم دل تیر و پیکان گرفـــت

چو ده ساله شد زان زمین کس نبود        که یارــــت با او نــــرد آزمـــود

بـــر مــــادر آمد بپـــرسیــــد ازوی        بدو گفت گســـتاخ با من بگـــوی

که من چون زهمشیره گان برتــرم        همی باسمــــان انــــدر آید ســـرم

زتـــخم کیـــــــم وز کدامین گهــــر        چه گویم چو پرسد کسی از پــــدر

گر این پرسش از من بماند نهــــان        نمانم تـــــرا زنده انــــدر جهــــان

بــــدو گفــــت مادر که بشـنو سخن        بدین شادمان باش و تندی مکــــن

تو پـــور گـــو پیــــلتن رستــــــمی        زدستان سامــــــی  و از نیــــرمی

ازیــرا سرت زآسمــــان برتر است       که تخم تو زان نامور گوهر است

جهـــــان آفـــرین تا جهـــــان آفرید       سواری چو رستم نیامــــــــــد پدید

چو سام نریــمان به گیتــی نــــــبود       سرش را نیاراست گردون به سود

یکـــی نامـــه از رسـتم جنگ جوی       بیــــــــــاورد و پنهان بنمود بدوی

سه یاقوت رخشان به سه مهـره زر       از ایــــران فــــــرستاده بردش پدر

نگـــه کــن تــو اینرا به خــوبی نگر      که بابت فـــــرستاد ای پر هـــــــنر

بـــدانگه که او زاده بـــودش زمــام        فــــرستــــاد بـــودش پـــدر با پیام

بدو گفت افــــــراسیـــاب این سخــن       نبـــاید که دانـــد ز ســـر تا به بـن

پـــدر گـــر شناســد که تو زین نشان       شدســـتی ســـرافـرازگردن کشان

چو داند بخـــواندت نزدیــک خویش      دل مـــادرت گـــردد از درد ریش

چنــــین گفـــت سهراب کاندر جهان      کسی این سخـــن را نــــدارد نهان

بـــزرگان جـــنگ آوراز باســـــتان       زرستـــم زنند این زمان داستـــان

نبــــرده نــــژادی که چـــونین بــود       نهـــــان کردن از من چه آیین بود

کنــون من زتــرکان جــــنگ آوران      فــــراز آورم لــــشکر بیکــــــران

بــــرانگــــیزم از گـــاه کــاووس را      از ایـــران ببــــرم پی طـــوس را

به رستم دهــــم تخت وگــرزو کـلاه      نشانمـــــش بر گاـــه کاووس شاه

از ایران و توران شوم جنگ جـوی       ابا شـــاه روی اندر آرم بـه روی

بگیــرم سر تخـــت افـــــراســــیاب        ســرنیــــزه بگـــــذارم از آفتاب

ترا بانــــوی شهــــر ایران کنــــــــم       به جنگ یلان جنگ شیران کـنم

چــــو ستم پــــدر باشــــد و من پسـر       نبـــاید به کـگـیتی کــسی تاجـور

چو روشن بود روی خـورشید و ماه       ستـــاره چــرا برفـــــرازت کلاه

زهـــر سو سپـــه شـــد برو انجمــن       که هم با گهر بود و هم تیـــغ زن

به پیش نیا شد به خــواهـــشگــــری       وزو خواست دستوری و یاوری

چــو شـــاه سمنــگان چــنان دید بــاز     ببخشیــــد وی راز هر گــونه ساز

زتاج و زتخــــت وکـــلاه و کمــــــر      زاســـپ وزاستــــــــرز زروگهر

زخفــــتان کیـــن و زســـاز نبــــــرد      شگفـــــتید ازان کودک شیرخورد

به داد ودهـــش دست را برگــــــشاد      هـــــمه ساز و آیین شاهان نهــــاد

 

6

 

خبـــــر شـــد به نزدیــک افـــراسیاب       که افکنده سهــــراب کشتی بر آب

یکی لشـــــکری شـــدبرو انجمـــــــن       همی سر فرازد چو سرو چمــــــن

هنـــوز از دهـــن بوی شیـــر آیـــدش       همی رای شمشــــیر و تیر آیـــدش

زمین را به خنــــجر بشــــوید همـــی        کنون رزم کاوس جـــوید همــــی

سپــــاه انجــــمن شـــد بــــرو بر بسی      نیاید هــــمی یادش از هــــر کسی

سخـــن زیــــن درازی چه باید کشیــد      هنر بهـــتر از گوهـــــــر ناپدیــــد

چو افــــراسیاب آن سخـــن هــا شنود       خوش آمدش، خندید و شادی نمود

ز لشکـــــر گـــزید از دلاور ســـران       کسی کو گراید به گرز گــــــــران

سپهــــــبد چو هـومان و چون بارمان       که در جنگ شیران نجستی زمان

ده و دو هـــــزار از دلیــــــــران گرد      چو هومان و مر بارمان را سپرد

چنین گفــــت کیــــن چاره انـدر نهان       بر آرید و سازیـــــد کار مهـــــان

پســــــــر را نبایـــد که دانـــــــد پـدر      که بندد به دل مهــــر جان پســــر

به گـــردان لشکـــــر سپهـــــبد گفت        که این راز باید که ماند نهــفـــت

چو روی اندر آرند هـر دو بــــروی       تمهتن بود بی گمان ــاره جـــوی

پـــدر را نبـــاید که دانــــد پســــــــر       که بندد دل و جان به مهر پســــر

به گــــــردان لشــــکر سپهـــبد گفت        که این راز باید که ماند نهفــــت

چـو روی انـدر آرنــــد هر دو بــروی      تمهتن بود بی گمان چاره جـــوی

پــــدر را نبایــــد که دانــــــد پســـــر      که بندد دل و جان به مهـــــر پدر

مگــــــر کان دلاور گو سال خـــورد       شود کشته بر دست این شیر مرد

چو رستــــــــم ایران به چنگ آوریم       جهان پیش کاوس به تنگ آوریـم

ازان پـــــــس بازیـــد سهـــــراب را       ببندید یک شب برو خــــــواب را

و گــــر کشتــــه گـــردد به دست پدر      ازان پس بســــــوزد دل نامــــور

برفنـــــد بیـــدار دو پهــــــــــــــلوان        به نزدیک سهراب روشن روان

به پیــــش انــــدرون هـــدیۀ شهریار       ده اسپ و ده استر بزین و به بار

زپیــــروزه تخــــت و زبیجــاده تاج       سر تاج زر، پایۀ تخــــــــت عاج

یکـــی نامــــه با لابــــه و دلپسنـــــد        نبشته به نـــــزدیک آن ارجمـــند

که گــــر تخت ایران به چنگ آوری       زمـــــــانه بر آسایــــد از داوری

ازیــــن مـــرز تا آن بسی راه نیست        سمنگان وتوران و ایران یکیست

فـــرستمت هـــر چنــــد بایــد ســـپاه       تو بر تخت بنشثیــــن وبرنه کلاه

به توران چو هومان وچون بارمـان       دلیر و سپهـــــبد نبد بـــــی گمـــان

فـــرســـــتادم اینک به فــــــرمان تو       که باشنــد یک چنـــد مهــــمان تو

اگر جنـــگ جویـــی تو جنگ آورند       جهــــان بر بد اندیش تنگ آورنــد

چنــــین نامـــه و خلعــــت شهـــریار      ببــــردند با ســــاز چنــــدان سوار

به سهـــــــراب آگهـــی آمــــد ز راه      زهــــومان و از بارمان و سپــــــاه

پذیــــره بشــــد با نیا، هـــــــمچو باد       سپه دید چنـــــدان، دلش گشت شاد

چو هــــومان ورا دید با یال وگفــت       فـــــــرو ماند هومان ازودر شگفت

بـــــدو داد پس نامــــۀ شهــــــــریار      ابا هـــــدیه و اسپ و اســــتر ببــــار

جهانجوی چــون نامۀ شـــاه خوانــد      ازان جایگـــه تیــــر لشکـــــر براند

بزد کــوس وســـوی ره آورد روی      جهان شد پر از لشکر و های و هوی

کسی را نه بــود پای با او بجنـــگ      اگـــر شیـــر پیش آمــــدی یا پلنــــگ

ســـوی مرز ایران سپه را بــرانــد      همی سوخــت آباد و چیــــزی نمـــاند

دژی بود کـــش خـــواندنـدی سپیــد       بران دژ بـــــد ایــــرانیان را امیــــد

نگهــبــان دژ رزم دیـــده مجــیــــر      که با زور دل بـــود و با دار و گیــر

هنوز آن زمان گستهــم خورد بــود      به خردی گراینــــده و گــــرد بــــود

یکی خواهــرش بود گرد و ســوار       بداندیش وگــــردنکـــش و نامــــدار

چو سهراب نــزدیـــکی دژ رسیــد       هجیـــــر دلاور سپــــــاه را بدیـــــد

نشست از بر بادپــایی چو گـــــرد       زدژرفــــت پویــــان به دشـــت نبرد

چو سهراب جنگ آور آو را بدیــد      برآشفت و شمشیر کیـــــن برکشیــــد

زلشکر برون تاخت برسان شیـــر       بــــه پیــــش هجـــیر اندر آمد دلیــر

چنیــن گفــت با رزم دیده هجیــــر      که تنها به جنگ آمدی خیـــره خیـــر

چه مردی و نام و نشان تو چیست      که زاینـده را برتو بایــــد گــــریست

هجیــرش چنــین داد پاسخ که بس       بتـــرکی نبــــاید مـــرا یـــار، کـــس

هجـــیر دلیـــــر و سپهـــــــبد منم       ســــرت را هــــم اکنون زتن برکنـم

فــرستم به نـــزدیک شاه جهــــان       تنــت را کـــــنم زیـــر گل در نهاــن

بخندید سهراب، کین گفت وگـوی       به گـــوش آمـــدش، تیـز بنهاد روی

چنـــان نیـــزه بر نیزه برساخــتند      که از یـــک دگـــر باز نشناختنــــــد

چو آتـــش در آمــد گو پیـــل زور      چو کوهی روان کرد از جا ستــــور

یکی نیزه زد برمیــان اش هجــیر      نیامــــد سنـــان انــــــدرو جایگیــــر

سنان باز پس کرد سهراب شیـــر      بن نیــــزه زد بـــرمیـــان دلیـــــــــر

ززین برگرفـــتش به کـــردار باد      نیامــــد هـــــمی زو به دلــش ایچ یاد

زاسپ اندر آمد نشست از بــرش      هـــمی حواست از تن بریدن ســرش

بپیچید وبرگشت بردست راسـت       غمی شد زسهراب و زنهار حواست

رها کرد ازو چــنگ و زنهارداد     چو خـــوشنـــود شـد پنـد بسیــــار داد

ببستش ببند آنگهــی رزمجـــوی       به نزدیک هـــومان فــــــرستاد اوی

به دژ درچو آگه شدند از هــجیر      که او راگرفتنـــــد و بــــردند اسیـــر

خروش آمد و نالۀ مــــــرد وزن       که کـــم شـــد هجیـــر اندرآن انجمن

 

7

 

چــــو آگـــــاه شـــــد دختــــر گــــژدهـــــم       که سالار آن انجـــــــمن گشت گـــم

غمـــــی گشت و برزد خـــــــروشی به درد      برآورد از دل یکــــی باســــــــــرد

زنـــــی بــــود برســـــان گـــــردی ســــوار     همیشه به جنگ انـــــدرون نامـــدار

کجـــــا نام او بـــــــود گــــــردآفـــــــــــرید      زمانه زمـــادر چنیــــــــن ناوریــــد

چنــــان ننگـــــش آمـــــــد زکار هجیـــــــر      که شد لاله رنگش به کــردار قـــیـــر

به پـــوشیـــــد درع ســـــواران جنــــــــگ       نبود انــــدر آن کار جـــای درنـــگ

نهـــــان کــــرد گیســــــو به زیـــــــر زره       بزد برســـر تــرگ رومــــی گــــره

فــــــرود آمــــد از دژ، به کردار شیــــــــر      کمر برمــــیان، یکی ویـــــله کــــرد

که گـــــردان کــــدام انــــدو جنــگ آوران      دلیــــران وکـــار آزمــــوده ســــران

چو سهـــــراب شیــــراوژن او را بدیــــــد       بخنـــدیـــد و لب را به دندان گــــزید

چنین گفـــــت کامــــــد دیگـــــر باره گـور      به دام خـــــداوند شمـــــشیــــر وزور

بپوشیــــــد خفـــــتان و بــــر سر نهــــــــاد      یکی ترگ چینی به کــــــردار بـــــاد

بیامـــــــد دمــــان پیــــــش گــــرد آفــــرید      چو دخت کمند افکـــــن او را بدیــــد

کمــــان را بـــــزه کرد وبگــــــشاد بــــــر       نبد مــــرغ راپیش تیـــــــرش گـــذر

به سهــــــراب برتیـــــرباران گرفــــــــت       چپ وراست جنگ سواران گرفــــت

نگه کــــــرد سهـــــراب وآمــــــدش ننگ       بر اشفت و تیز آنــــدر آمد به جنــگ

سپـــــر بر ســـــر آورد و بنهـــــــاد روی      زپیــــــکار، خــون اندر آمد بجــــوی

چو سهـــــراب رادید گــــردآفـــــــــــــرید      که بر ســـان آتــــش هــمی بردمیـــد

کمــــــان بـــــزه را، ببــــازو فگـــــنـــــد       سمـــندش برآمـــــد به ابـــــر بلـــــند

سرنیـــــزه را ســـــوی سهــــــــراب کرد      عـنان و سنان را پـــر از تاب کـــــرد

بر اشفت سهـــــراب و شـــد چون پلــنگ      چو بدخواه او چــــاره گر بد به جنگ

عنـــــان برگـــــرایید و بر گاشــــت اسپ       بیــــامــــد به کــــردار آذر گشـــسپ

زدوده سنـــــان آنگهـــــــی در ربــــــــود       درآمــــد بــــدوهـــم به کــــتردار دود

بــــزد بــرکمــــربند گــــــردآفـــــــــــرید      زره بر برش یک به یـــــک بر دریــد

ز زین بــــرگرفــــتش به کـــردار گــوی       چو چوگان به زخـــــم اندر آید بــدوی

چــــــو بر زیــــن بپیچــــــید گــرد آفـرید      یکی تیـــــغ تیز از میـــــان برکشــــید

بـــــزد نــــــیزۀ او بـــــدو نیـــم کـــــــرد       نشست از بر اسپ و بر خـــاست گرد

بـــه آورد بـــــا اوبنـــــده نــبــــــــــــــود       بپیچید ازو روی و بـــــر گاشــت زود

سپهـبـــــد عـــنان اژدهـــــا را سپـــــــرد       به خشم از جهان روشنــــایی ببـــــرد

چـــو آمــــد خــــروشان به تنگ انــدرش       بجنبید و برداشت خـــــود از ســـرش

رهـــا شـــــد زبنـــد زره، مـــــــوی اوی       درفشان چو خورشـــید شد روی اوی

بدانســــت سهــــتراب کــــو دخـــتر است       ســـروموی او، از در افـــــسـر اســت

شگفـــــت آمـــدش، گفـــت از ایران سپاه      چنـــــین دختـــــر آیـــــد بـــه آوردگاه

ســــــواران جنـــــگی به روز نبـــــــــرد      هــــمانا به ابر انـــــدر آرند گــــــــرد

زفــــــتراک بگــــــشاد پیچــــــان کمـــند       بینــــــداخت و آمد میــــــانش ببنــــــد

بــــدو گفـــــت کـــــزمن رهایی مــجوی      چرا جنگ جـــــــویی تو، ای ماه روی

نیامــــد به دامـــــم به ســـــان تو گـــــور      زچنگم رهایی نیـــــابی مــــــــــــشور

گشــــــادش رخ آنـــــگاه گـــــردآفــــرید      مرآن را جـــــزاین هــــــیچ چاره ندید

بـــدو روی بنمـــــود و گفــــــت ای دلیر     میان دلیـــــران به کــــــــردار شیــــــر

دولشکــــــر نظــــــاره برین جـــنگ ما       برین گرز وشمــــــشیر وآهنگ مـــــا

کــــنون مـــــن گشایم چین ر.ی و موی       سپاه تو گردد پر از گفـــــت وگـــــوی

که با دخــــتری او به دشــــت نبـــــــرد      بدین سان به ابر انـــــدر آورد گــــــرد

زنانــــش چنیـــــــن انــــد ایـــرانیـــــان      چه گــــــویند گـــــردان به گــرزگران

نبایـــــــد کــــه چنــــــدین درنگ آوری      هــــــمه نــــام مـــــارا به ننـگ آوری

نهـــــــانی بــــسازم بهـــــــتر بــــــــود      خـــــرد داشـــــتـــــن کار مهـــــتر بود

زبهــــر مـــن آهـــو زهــــر سـومخواه      میان دو صــــف برکشـــــــیده سپـــــاه

کنــــون لشــــکر ودژ به فـــرمان تست      نباید برین آشتــــــــی جنگ جســـــت

د وگنــج ودژبان ســــراســـرتراســــت     چو آیــــی بدان سازکت دل هواســـــت

چو رخـــــساره بنــــمود سهـــــراب را      زخـــــوشـــــاب بگشــــاد عـــــناب را

یکــــی بوستــــان بد در اندر بهـــــشت      به بالای او ســــرو دهــقـــــان نگشت

دو چشــــمش  گــــوزن ودو ابرو کمان     تو گفـــــتی هـــمی بشگفـــــد هر زمان

بدو گفـــــت کاکـــنون ازیــــن برمگرد     که دیـــــدی مــــــرا روزگـــــار نبــرد

بـــرین بــــارۀ دژ، دل انــــدر مبــــــند     که ایــن نیســــت بـــرتــــر زابـر بلنــد

به پــــای آورد زخـــــــــــم گوپال مـن       نــرانــــد کســــــی نیـــــزه بریال مــن

عنــــان را بپیچــــــید گــــرد آفــــــرید      سمنـــــــد ســـــرافـــــراز بردر کشیـد

هــــــمی رفـــــت وسهــراب با او بهم       بیـــــامـــــــد به درگاه دژ گــــــــژدهم

در باره بگشــــــاد گــــــردآفـــــــــرید      تن خســــــته و بستـــــه بر دژ کشیـــد

در دژ ببستنـــــد و غــــمگین شـــــدند       پر ازغم دل و دیــــــده خونین شـــدنــد

زآزار گـــردآفـــریــــد و هـــــــجــــیر      پــــر از درد بودنـــــد بـــرنا و پیــــــر

بردختـــر آمـــد همـــــی گـــــــــژدهم       ابـــــا نامـــــداران و گــــردان بهــــــم

بگــــفــتنــــــد کای نیــکــدل شیــرزن       پـــر از غــــم بد از تو دل انـــــجمـــن

که هم رزم جستی، هم افسون و رنگ       نیامـــــد زکـــــار تو بــــر دوده ننــگ

سپــــــــاس از خــــداونــد چـــرخ بلند      کـــه نامــــد به جانــــت ز دشمن گـزند

بخـــــندید بسیــــــــارگـــــــردآفــــرید       به بــــاره بــــرآمـــــد ســــپه بنگــــرید

چو سهـــــراب رادیـــد برپشت زیـــن       چنیـــــن گفــــت کای شاه تــرکان چین

چـــرا رنجـــه گشتـــــی کنون بازگرد       هم از آمــــدن هــــــــم زدشـــــت نبرد

بــــدو گفــــت سهراب کای خوب چهر      به تاج وبه تخت وبه مــــــاه و به مهـر

که ایــــن باره باخــــاک پســــت آورم       تــــرا ای ستمــــگر به دســـــت آورم

چو بیچــــاره گــــردی و پیچـان شوی       زگفتار هـــــرزه پشیـــــــمان شــــوی

پشیمــــانی آنگــــه نــــداردت ســـــود      چو گردون گردان کلاهــــت ربـــــــود

کجــــا رفــــت پیمــــان که کردی پدید      چو بشـــــنید گفـــــتارگـــــــردآفـــــرید

بخنــــدید و او را به افســـوس گفـــت       که تــــرکان زایــــران نیابند جــــفــت

چنیــــن بــــود و روزی نبودت زمـن       بدیـــــن درد غـمگین مکـــــن خویشتن

همــــانا که تــــو خود زترکـــــان نهء       کـــــه جــــــز با فــــرین بــزرگان نهء

بـــدان زور وبـــازوی وآن کتف ویال      نــــداری کــــس از پهــــــلوانان هـمال

ولیکــــن چــــو آگاهــــی آید به شـــاه      که آورد گـــــردی زتـــــوران سپـــــاه

شهــــنشاه و رســــتم بجنبد زجـــــای       شمـــــــا با تهمــــتن نــــــدارد پـــــای

نمــــاند یـــکی زنـــده از لشـــــکرت       ندانــــــم چـــــه آیـــــد زبد بر ســـرت

دریغ آیـــدم کیـــــــن چنین یال وسفت      هـــــمی از پلــــنگان بباید نهـــــفــــت

ترا بهــــتر آیـــد که فـــــــــرمان کنی      رخ نامـــــور ســـــوی تــــورانکنــــی

نباشی بس ایمــــن به بازوی خویــش       خـــــورد گاو نادان زپهـــــلوی خویش

چـــو بشنیــــد سهـــــراب ننگ آمدش      که آســـــان هـــمی دژبه چنگ آمــدش

به زیــــردژ انـــدریکــــی جای بــود       کجـــــا دژ بـــدان جـــــای بــرپای بود

به تــــاراج داد آن همـــه بوم ورسـت      به یکبـــاره گی دست بد را بشســــــت

چنیــــن گفت کامـــروز بیـگاه گشـت      زپیکار مــــان دست کـــــوتاه گشـــــت

بــرآرم به شبگیــر ازین بـــــاره گرد      ببــــیننــــــد آسیــــــــب روز نبــــــرد

 

8

 

چو بــــرگشــــت سهراب گـــــژدهم پیــر      بیـــــاوردو بنشـــاند مردی دبیـــر

یکــــــی نامـــــــه بنوشت نزدیک شـــاه        برا فکنـــــد پوینـــده مردی به راه

نخســــــت آفـــــرین کرد بر کـــــردگار       نمـــــود آنگهـــــی گردش روزگار

که آمــــد بــــر ما سپــــاهی گــــــــران       هــــــمه رزم جـــویان کـــند آوران

یکــــــی پهـــــلوانی به پیش انـــــدرون       که سالــــش ده و دو نباشـــتد فزون

بـــه بالا زســــرو سهـــــی برتـــراست       چو خـــورشید تابان بدو پیکر است

بــــرش چــــون بر پیل و بالاش بــــرز      ندیدم کســـی را چنان دست وگـــرز

چو شمشـــــیر هــــــــندی بدست آیدش       زدریــــــاواز کــــوه ننگ آیــــــدش

به ایران و توران چنان مــــــرد نیست       زگردان کس او را هــــماورد نیست

چـــــو آواز او رعــــــد غــرنده نیست       چو بازوی او تیـــــغ برنده نیــــست

هـــــجیر دلاور مــــــیان را ببســــــت       یکی بارۀ تیــــزتگ بر نشــــــــست

بشد پیش سهـــــــــراب رزم آزمــــای       بر اسپش ندیدم فــــزون زان به پای

که برهم زند مژه را جنگ جــــــــوی       گراییــــد زبینی سوی مغــــــز بوی

که سهراب اش از پشت زین برگرفت        برش ماند زان بازو اندر شگفــــت

درست است واکنون به زنهار اوســت       پراندیـــــشه جان از پی کار اوست

ســــــواران تــــرکان بســـــــی دیده ام      عنان پیـــــــــچ زین گونه نشنیده ام

مبــــادا که او درمـــــیان دو صـــــف       یکی مــــرد جنگ آور آرد به کــف

از ایــــران هـــــمه فـــرهی رفــته گیر     جهان از سر تیغـــش آشفته گـــــــیر

اگــــــر دم زنــــد شهـــــــریار اندرین       نیارد ســــپاه و نســـــازد کمـــــیـن

بــــران کـــوه بخشــــایش آرد زمـــین       که او اسپ تازد برو روزکــــــیـن

عــــــنان دار جون او ندیـــــدست کس       تو گفتی که سام سوار است و بـس

بلـــندیش برآســـمان رفتــــه گیـــــــــر      سربخــــت گـــردان همه خفـته گیر

اگــــر خــــود شکیبیــــم یک چنــد نیز      نکــــــوشیم ودیـــگر نگوییــم چیز

اگــــر دم زند شهــــریار زمــــــــــین       نرانـــد سپـــــاه و نســــازد کـــمین

دژ و باره گـــیرد که خود زور اســت      نگیرد کسی دست او را به دســـت

که ایــــن باره را نیســـت پایـاب اوی      درنــگی  شود شــــیر زاشتاب اوی

چــــو نامه به مهــــر اندر آمد به شب       فرستاده را جست و بگشــــــاد لب

بگفــــتش چــــنان رو که فردا پـــگاه       نبیــــند تر هیچــــــکس زان ســـپاه

فــــرستاده نامـــــه سوی راه راســت       پـــس نامه آنــــگاه بر پای خاســت

بنه بر نهـــــاد و ســــراندر کشیــــــد       بــــران راه بـــی راه شد ناپــــــدید

ســـوی شهــــر ایـــــران نهادند روی      سپــــــردند آن بــــارۀ دژ بــــــدوی

چو خــــورشیـــد سر زد از تیر کـوه       میـــــان را ببستـــــند تــرکان گروه

سپهــــــدار سهـــــراب نیـــزه بدست       یکـــــی بارکـــــش بارۀ بر نشــست

ســــوی بــــاره آمــــد یکی بنــــگرید      به باره درون بس کســــی را ندیـــد

بیـــــــامـــد در دژ گــــشادنـــد بــــاز      ندیدنـــــد در دژ یــــــکی رزمـــساز

به شــــب رفــــته بودنــــد با گـژدهم       ســـواران دژ دار و گردان بهـــــــم

به فــــرمان هـــمه پیـــــش او آمــدند      به جان هر کسی چـــاره جو آمـــدند

هـــــمی جســـت گردآفـــــرید و ندید      دلش مهــــــــروپیـــــوند او برگــزید

به دل گفـــت از آن پس دریغـا دریغ       که شــــد ماه تابنـــــده در زیر میــغ

چــــو نامه به نزدیک خسرو رسیــد      غـــــمی شد دلش کان سخن ها شنیــد

گـــرانمایـــه گان را زلشــکر بخواند      وزیــــن داستـــــــان چند گونه براند

نشســـتند با شــــاه ایـــران بهــــــــم       بــــزرگان لشــــکر همه بیش و کــم

چو طوس وچو گودرز کشواد و گیو      چو گـــــرگین و بهرام و فرهاد و نیو

سپهــدار نامـــه بر ایشان بخوانــــــد      بپـــــرسید بسیــــار وخیــــره بمـــاند

چنیــــن گفــــت با پهــــــلوانان براز      که ایـــــن کار گــــردد به ما بـردراز

بـــرین سان که گــــژدهم کوبد همی      از انـــدیشـــه دل را بشــــوید هـــمی

چه سازم و درمان این درد چیســت       از ایـــران هم آورد ایـن مرد، کیست

برآن برنهـــــادند یکســــر که گـــیو       به زابـــل شــــود نزد ســـــــالارنیو

به رستم رســــاند ازین آگهــــــــــی       که با بیــــم شــــد تخــــت شاهنشهی

گو پیلتـــــن را بدیــــن رزمــــــگاه        بخــــواند که اویســـت پشـــت ســپاه

نشست آنگهـــی رای زد با دبـیـــــر       کــــه کاری گـــــزاینده بد ناگـــــزیر

 

9

 

یکــــی نامــــه فــــرمود پس شهریار      نوشتــــــنن بــــر رستــــــم نامدار

نخســــت آفـــرین کــــــرد برکردگار      جهـــــاندار و پــــروردۀ روزگار

دگـــــر آفـــــرین کرد بر پهــــــلوان       که بیدار دل باش و روشــن روان

چنان دان که اندر جهان جــز تو کس       نباشد بهــــــر کار فــــــریاد رس

بـــدان کـــز ره تـــرک نـــــام آوری       یکی تاختن کـــــرد با لشکـــــری

به دژ درنشســـــت خـــــــود با سپاه       بران مــــردم دژ گـــــرفتست راه

یکـــی پهـــــلوان اســـت گرد دلیــــر      به تن ژنده پیل و به دل نره شیــر

از ایــران نـــدارد کســــی تاب اوی       مگر تو که تیــــــره کنی آب اوی

دل و پشــت گــردان ایــران تویــــی      به چنگال نیروی شیران تویـــــی

گشـــاینـــدۀ بنـــد هـــا مـــــــــاوران      ستاننــــــــــــدۀ مرز مـــــازندران

زگـــرز تو خـــورشید گـــریان شود      زتیــــغ تو ناهیــــــــد بریانن شود

چـــو گـــرد پی رخـش تو نیل نیست      هم آورد تو در جهان پیل نیســت

کمــنـد تـــو بــــر شیر بند افکنـــــــد      سنان تــــو کوهــــی زبن برکنــد

تـــویی از هـــمه بدبایـــران پنــــــاه       زتـــو برفـــرازند گــــردان کلاه

گـــزاینـــده کاری بـــدآمدبــه پیـــش      کـــزاندیشـــۀ آن دلم گشــت ریش

نشستنــــد گــــردان به پیشــم بهـــم       چــــو خواندیــــم آن نامۀ گژدهــم

بدان گـــونه دیدنـــد گــــردان نیــــو       که پیــــش تـــو آید گرانمایه گیـو

به نـــزد تـــو اورد هـــــمان نامه را       بــــدانی بـــد و نیک آن خامه را

چـــو نامه بخوانی به روز وبــه شب        مکن داســــتان را گشاده دولــب

اگـــر دســــته داری به دستت مبوی       یکی تیز کن مغز و بنمـای روی

مگـــــر باســـواران یسیار هـــــوش      ززابل برانی برآری خـــــــروش

برایــن سان که گــژدهم زویاد کــرد      نباید جز از تــووراهــــم نبـــــرد

چـــو نامــه به مهــر اندر آمـد به داد      به گیــودلاوربـــه کــــــــردار باد

به گیو آنگهـی گفـــت برســــان دود      عــــنان تگاور ببــــــاید بســـــــود

ببـــاید که نـــزدیک رستـــــم شـوی       به زابل نمانی وگــــــــرنغـــنوی

اگر شب رسی، روز را بــاز گــرد       بگویش که تنگ اندر آمد نبـــــرد

وگر نه فـــراز است این مـــرد گرد       بداندیش را خوار نتوان شمـــــرد

ازونامـــه بستــــند به کـــــردار آب       برفت و نجست ایچ آرام و خواب

شب و روز تـــازان چــــو باد دمان       نه پروای آب و نه انـــــــدوه نان

چــــو نــزدیکی زابلستـــــــان رسید      خروش طلایه به دستان رسیـــد

که آمــد ســـواری زایـــران چوگرد       به زیر انــــدرش بارۀ ره نــورد

تهــــمتن پــــذیره شـــدش با ســــپاه       نهادند برسر بـــــزرگــــان کلاه

پیاده شدش گیــــووگـــردان بهــــــم       هرآن کس که بودند از بیش وکم

زاســـپ انـــدرآمـــد گو نامـــــــدار       از ایران بپرسید، وزشهـــــــریار

زراه ســـوی ایـــوان رستم شـــــدند       ببودند یکبــــار ودم بــــــرزدند

بگــفــت آنچ بشنیــد و نامــــه بـــداد      زسهراب چندی سخــــن کرد یاد

تهمـــتن چــو بشنیـــد و نامه بخـواند      بخندید وزان کار خیره بمانــــــد

که ماننـــــدۀ ســـام گرد از مهـــــان      سواری پدیدآمد اندر جهــــــــان

از آزادگان ایـــن نباشـــد شگفـــــت      زترکان چنین یاد نتوان گـــرفت

من از دخـــت شاه ســمنگان یکـــی      پسردارم و باشد او کــــــــودکی

هـــنوز آن گــرامی نداند که جنــگ      توان کرد باید گه نام و ننـــــگ

فـــرستادمــــش زروگوهــــــر بسی      برمـــادر او بــه دســـت کســـی

چنیــن پاسخ آمـــد که آن ارجمـنــــد     بســـی برنیـــــاید که گــردد بلند

هـــمی مــی خورد بالب شیربـــوی      شودبی گمان زود پرخاشجـــوی

به گــــیو آنگهـــی گفت پس پیلتـــن      که ای گرد سالار لشکرشـــــکن

هــــم ایـــدر نشیــــنیم امـــروز شاد      زگـــردان و کاوس گیــــــریم یاد

بباشیـــم یکــــروز ودم برزنیـــــــم      یکی برلـــب خشـــک نم بر زنیم

ازان پـــس گـــراییم نزدیــــک شاه      به گـــــردان ایـــران نمـــاییم راه

مگر بخت رخشنـــده بیـــدار نیست      وگر نه چنین کار دشــوار نیست

چو دریا به موج اندر آیــد زجـــای      نــــدارد دم آتــــش تیـــز پــــــای

درفــــش مــرا چـــــون ببیند زدور      دلش ماتــــم آرد به هنــــگام سور

بدیــن تیزی انــدر نیاید به جنـــگ       نبایــــد گــــرفتن چنین کار تنگ

بسی دست بـــردند و مستان شــدند      زیاد سپهـــــبد بدســــتان شـــــدند

دگـــر روز شبگیــر هم پر خمـــار      بیاــــمد تهمـــــــتن برآراست کار

زمستـــی هم آنـــــروز باز ایستاد       دوم روز رفتــــن نیامــــــدش یاد

سه دیگــــر سحـــرگه بیاورد مـی       نیامــــد تهمـــــتن برآراســـت کار

به روز چهارم برآراســــتت گیـــو     چنیــــن گفـــت باگرد ساـــــلارنیو

که کاوس تند است و هشیارنیست      هم این داستان بردلش خوار نیست

غمی بود ازین کارودل پرشتــاب       شده دور ازو خورد وآرام وخواب

به زابلستــــان گر درنگ آوریــم       زمی باز پیـــگار و جنـــگ آوریـم

شود شاه ایران به ما خشمگیـــــن       زنــاپاک رایــــی، درآیــــد به کین

بدو گفت رستم که مندیــــش ازین      که با مـــا نشــــورد کس اندرزمین

بفــرمود تا رخش را زین کننــــد       دم انــــدر دم نای روییـــن کننـــــد

ســــواران زابــل شنیدنـــد نـــای       برفتنــــد باتـــرک و جوشن زجای

 

10

 

چـــــو رستـــــم بیامـــــد به نزدیک شـــاه      پذیــــره شـــدنــدش بیــکـروزه راه

چوطـــوس وچـــوگـــــــودرزکشواده گان       پیــــاده شـــده اسپــــــــــــش دوان

پیــــــــاده شـــد از اسپ رستم هــــــــمان       گـــــرفتند پرســــش برو برمهــــان

گــــــرازان به درگاه شــــاه آمـــــــدنـــــد      گشــــــاده دل و نیکـــــخواه آمـــدند

چو رفـــــــتند و بـــردند پیشــــــــش نماز       براشفـــــت و پاســــــخ نداد ایچ باز

یکــــــی بانـــــگ برزد به گیو از نخست       پس آنگاه شرم از دو دیده بشســـت

که رستــــــم که باشــــد که فـــــرمان من       کند پست و پیچــــــد زپیــــــمان من

اگـــر تیـــــغ بـــودی کــــنون پیش مــــن       سرش کندمی چون تـــــرنجی زتــن

بگیـــــــــر و ببــــــر زنده بـــردار کــــن       وزو نیز با من مگردان سخـــــــــن

زگفــــــــتاراو گیـــــــو را دل بخســــــت        که بودی به رستم بدان گونه دست

برآشفـــــت با گیـــــــو و با پیــــــــــــلتن       فــــرو ماند خیــــره هــــــــمه انجمن

بفــــــرمود پس طـــــوس را شهـــــــریار      که رو هـــردو را زنده برکن به دار

خــــود از جــــای برخاست کاوس کــــی        برافــــــروخت برسان آتــــش زنی

بشــــد طــــــوس و دست تهــــمتن گرفت       بدو مانده پرخاش جویان شگفــــــت

کــه از پیــــــش کاوس بیــــرون بــــــرد        مگر کاندر آن تیزی افــــــزون برد

تمهــــتن براشــــفــــت با شهــــــــریــــار       که چندین مــــــدار آنش انـــدر کنار

هـــــمه کارت از هــــمدیگر بدتــــر است       ترا شهریاری نه اندر خــــور است

تو سهـــــراب را زنـــده بــــردارکـــــــن       برآشوب و بد خواه را خـــــوارکــن

بـــزد تند یک دســـت بر دســـت طـــوس      تو گفتی زپیل ژیان یافــت کــــــوس

زبالا نگـــــــــون انــــدر آمــــد به ســــر       بــــرو کرد رستــــم به تنـــــدی گذر

بــــدر شــــد خشـــم اندر آمد به رخــــش       منم گفــــت شیـــر اوژن و تاج بخش

چو خــــشم آورم شـــاه کاوس کیســـــت؟       چرا دست یازد به من طوس کیست

زمیــــــن بنـــــده ورخــــش گاه من است       نگین گرز و مغــــفر کلاه منـــــست

شـــب تیـــــره از تیــــغ رخشان کــــــنم        به آوردگه بر، سرافــــــشان کــــــنم

ســــر نیـــزه و تیـــــــــغ یار مـــــــن اند      دو بازو ودل، شهـــــــــریارمــن انـد

چــــــه آزاردم او، نــه مــــن بنـــــده ام        یکی بنــــــــــدۀ آفـــــــــریننــــــده ام

به ایــران ارایدونکه سهــــــراب گــــرد       بیاید نماند بــــــــــزرگ ونه خـــــرد

شما هـــرکســی چـــارۀ جـــان کنیـــــــد       خرد را بدیـــن کار پیچـــــان کنیـــــد

به ایــــران نبینــــید زیـــن پــــــــس مرا       شما رازمین، پسر کــــــرگس مـــرا

بــــزد اســــپ واز پیــــش ایشان برفت       همی پوست گفتی براو بربگــــفــــت

غـــــمی شد دل نامـــــداران هــــــــــمه       که رستــــم شبان بود و ایشان رمــــه

به گــــودرزگفـــــتند کیـــــــــن کارتست       شکسته به دست تو گــــــردد درست

سپهــــبد جـــز از تو سخـــــــــن نـــشنود      همی بخت تو زین ســـخن نغنــــــود

به نــزدیک این شـــاه دیـــــــــــوانه رو        وزین در سخــــن یاد کن نو به نــــو

سخـــــن هـــای چـــــرب و دراز آوری       مگــــــر بخــــت گـــم برده بازآوری

چـــو رستـــم که او است جهــان پهلوان       ببــــــــخشــــد کاوس کــــی را روان

به رنـــج وبه سختیــــش فـــــــریاد رس       نبـــــردست هرگز چنو هیــــــچکس

سپهــــــــبد گـــــودرز کشــــواد رفــــت       به نــــزدیک خســـــرو خرامید تفت

به کاوس کــــی گفــــت، رستــم چه کرد      کزایـــران برآوردی امـــــــروزگرد؟

فرامــــوش کــــردی زهـــامـــــــــاروان      وزان کـــار دیــــوان مــــــــازندران

کــه گویــــتی ورا زنده بــــــــــــردارکن      زشاهــــــان نبایــــد گزافــــــه سخن

چــو او رفـــت وآمد ســــپاه بـــــــزرگ       یکی پهــــــلوانی به کردار گـــــرگ

که داری که بـــا او به دشـــــت نبــــــرد       شود بر فشاند برو تیــــــره گــــــرد؟

یلان تـرا ســـر به ســـــربه سرگــــژدهم       شنیدست و دیدست از بیش وکــــــم

هــمـــــی گویــــد آنــــــــروز هرگز مباد      که با او ســــواری کنـــــــد رزم یاد

کســی را که جنــگی چـــو رستــــــم بود      بیـــــازارد او را، خــــرد کـــــم بود

به گـــــودر گفـت این سخن درخوراست       لب پیـــــــر باپند نیـــــــــکوتراست

خـــــــردمـــــــند بایـــــد دل پادشـــــــــاه      که تیــــزی و تنــــدی نیارد بهــــــا

شمــــــا را ببیایـــــد بــــر او شــــــــــدن      به خــــوبی بسی داستـــــان ها زدن

سرش کــــــردن از تیــــزی مــن تهــــی      نمــــــودن بــــدو روزگار بهـــــــی

بیـــــــاور تـــو او را به نـــــزدیک مــن       که روشن شود جان تاریک مــــــن

چـــــو گـــــودربــــرــاست از پیش اوی       پس پهــــــلوان تیـــز بنهـــــاد روی

برفتنـــــــد بــــا او ســــــــران ســـــــپاه       پس رستـــــم انــــدرگرفتنــــــد راه

چــــو دیدنــــــد گــــرد گرد گوپیلتــــــن      هـــــمه نامـــــداران شــــدندانجمـــن

ستـــــــایش گــــرفتنــــــــد بـــرپهــلوان       که جـــاوید بادی و روشـــــن روان

جهـــــــان ســـر به ســــر زیرپای توباد       همیشه سر تخت جــــــــای تــــو باد

تو دانی که کــــاوس را مغــــز نیســـت       به تیزی سخن کفتنش نغز نیســــــت

بجــــوشد هــــمانگه پشیمــــان شــــــود      به خـــــوبی زســـر باز پیمان شـــود

تهمتــــن چــــو آزده گـــــردد زشــــــاه       هـــــم ایــــرانیان را نباشــــد گــــناه

هــــم او زان سخـــن ها پشیمان شدست       زتندی بخاید هـــمی پشـــت دســــت

تهمتـــــــن چنیـــــن پاســــــخ آورد بــاز      که هســــتم زکاوس کی بی نیـــــــاز

مـــــــرا تخت زین بـــاشد و تاج تــرگ       قبا جـــوشن و دل نهــــاده به مـرگ

چــــــرا دارم از خـــشــم کاوس بــــاک       چه کاوس پیشم، چه یک مشت خاک

ســـرم گشـــــت سیــر ودلم کـــرد بـــس      جزازپاک یزدان، نتــــرسم زکــــس

زگفــــتار چــــون سیر گشـــت انجـــمن      چنیــــن گفــــت گــــودرز با پیــلتــن

که شــهـرودلیــــران ولشــــکر، گـــمان      به دیگر سخن ها برند، این گــــمــان

کزیـــــن ترک، ترســـنده شد ســـرفراز      همی رفت زین گونه چـــندی بـــراز

که چـــونان که گــــــــژدهم داد آگهـــی      همه بـــوم و برکــــــــرد باید تهـــــی

چــــو رستـــممی زو بترسد به جنـــگ       مرا و ترا نیســـت جــــای درنــــــگ

از آشفــــتن شـــــــاه وبیــــــــــکاراوی       نــــدیدم به درگاه برگفـــت و گـــوی

زسهــــراب یـــل رفـــت یکسرسخــــن       چنین پشت برشـــاه ایــران مکــــــن

چنیــــن برشــــده نامــــت اندر جهـــان       بدیــــن باز گشتــــن، مگردان نهان

ودیگــــر که تنـــگ انـــــدرآمد ســـپاه       مکن تیرهف برخیره این تاج وگــناه

به رســـتم بــرین داســتان ها بخــــواند      تهمتن چــــو نشنــید، خیـــره بمـــــاند

بــــدو گفــــت گــــر بیــــم دارد دلـــــم       نخــــواهم به تن جان ازو بـــگســـلم

تــودانی که نگــــــــریــــزم از کارزار      ولیکن سبـــــــــک داردم شهـــریار

چــــنان دیـــد رستــــــم ازان کار اوی       که برگـــرددآیـــد به نزدیـــک اوی

ازین ننــــــگ برگشـــت و آمــد به راه      گرازان و پویان به مــــــزدیک شاه

چودر شدزدر، شاه برپـای خــاســـــت       بسی پوزش اندرگذشته بخواســــت

که تندی مرا گوهر است و ســـــرشت      چنان زیست باید که یزدان بکشـــت

وزیــن ناســـگالیـــــده بــدخــواه نـــــو      دلم گشت باریک چــــــون مــــاه نو

بدین چـاره جســـــتن تـــرا خواستــــم       چو دیرآمدی تنـــــــــدی آراستــــــم

چـــــوآزرده گشتــی تو ای پیـــــلتــــن      پشیمان شدم، خاکـــــــم اندر دهــــن

بدو گفت رستم که کیهـــان تــــــراست      همه کهترانیم و فـــــرمان تـــراست

کنون آمدم تا چـــه فـــــرمان دهــــــی       روانـــت زدانـــــش مبــــــــادا تهی

همان من ترا چاکــــــروکهـــــتـــــرم       وگرکمتری را خــــو اندر خـــــورم

اگــــرعمــــر باشـــــد مرا سالیــــــان       ترا باد پیــــوسته روشــــــــن روان

بدو گفــــــت کاوس، کامــــروزبـــزم       گزینیـــــم وفـــــردا بســــــازیم رزم

بیــــاراست رامشــــگری شاهــــــوار      شد ایوان به کــــــــردار باغ بهـــــار

زآواز ابریــشم و بــــــانــــگ نــــای       سمن عارضان پیش خــسرو به پای

همـــی باده خــــوردند تا نیـــــــم شب      زخـــنیــاگـــران بـــرگشــــاده دولب

 

11

 

دگر روز فرمود تا گیــوو طــوس      ببستنــد شبگــــــــیر بر پــیـل کوس

در گنــج بگشـــاد وروزی بــــداد      سپـــــه بــرنشانـــد و بنــــه بـرنهــاد

سپــــردار و جوشنوران صدهزار     شمـــرده به لشکــــــرگه آمد ســـوار

یکی لشکــــر آمـد زپهلو به دشت      که از گــــرد ایشـان هواتیره گشـت

سراپرده وخـــیمه زدبردومیــــــل      بپوشیــــد گیتـــــی به نعل و به پیــل

هــوا نیلگون گشت وکوه آبنــوس      بجوشـــــید کیتی به نعـــل و به پیـــل

هوا نیلگون گشت و کوه آبنـــوس       بجــــوشیـــد دریا زآواز کـــــــــوس

همی رفت منزل به منزل جهـــان      شده چـــــون شب وروز گشته نهـان

درخشیده خشت وزوبیـــن زگــرد      چــــو آتـــــش پی پـردۀ لاجــــــورد

زبس گونه گونه سنان و درفــــش      سپـــــرهــــای زرین و زرینه کفش

تو گفتی که ابری به رنگ آبنـوس      بـــرآمـــــد و بارید زوسنـــــدروس

جهــــان را شــب و روز پیدا نبود      تو گفــــتی سپهـــــروســــــریا نبود

ازین ســـان بشـــــد تا در دژرسید      به شد خاک و سنگ از جهان ناپدید

خروشــی بلنـــــدآمد از دیـــده گاه      به سهـــــراب گفــــتند کامــد ســـپاه

چو سهــــراب زان دیــده آوا شنید      به بـــاره بیـــــامد ســـپاه بنگـــــرید

به انگشت لشکر به هومان نمــود      سپاهــــــی که آنـــــرا کـــــرانه نبود

چو هومان زدورآن سپه را بـــدید      دلش گشــــت پربیـــــم ودم درکشـید

به هومان چنین گفت سهراب گرد      که اندیشــــه از دل ببـــــاید ستــــرد

نبینی تو زیـــن لشـــکر بیکـــران      یکــــی مـــرد جنگی و گرزی گران

که پیــــش مـــن آیـــد به آوردگاه       گــــرایدون که یــاری دهد هوروماه

سلیـــح است بســیار ومردم بسی       سرافــــــراز نامــــی ندانــــــم کسی

کنون من به بخت ردافــــراسیاب       کنـــــم دشت را هـــمچو دریای آب

به تنگی نداد ایچ سهـــــــراب دل       فـــــرودآمــــد از باره شــــاداب دل

یکی جـــام خــواست از می گسار      نکــــرد ایــــچ رنجه دل از کار زار

و زانـــو ســراپردۀ شهـــــــــریار      کشیـــدند بـــردشـــت پیش حصــــار

زبس خیمه ومردوپرده ســــــرای      نماند ایچ بردشت وبرکـــوه، جـــای

 

12

 

 

چــــو خــــورشید گشت از جهان ناپدیـد        شب تیره بر دشـــت لشــــکرکشیـــد

تهــــــمتن بیامــــــد به نــــزدیک شــــاه         میان بستۀ جنگ ودل کینه خـــــواه

که دســــتور باشـــــد مــــــرا تاجــــــور       ازایــدرشــــوم بیـــــکلاه وکمـــــر؟

ببیـــــنم که ایــــن نو جهــــــاندارکیست         بـــزرگان کــدام اند و سالار کیست

بدــــو گفــــت کاوس، کیــــن کار تسـت        که بیـــدار دل بادی وتـــن درســـت

تهــــمتن یکـــــی جامـــــۀ تــــــرک وار       بپـــوشید وآمـــد دوان تا حصـــــــار

بیامـــــد چــــونزدیــــــکی دژ رسیـــــد        خـــروشیـــدن نوش تـــرکان شنیـــد

بـــران دژ درون رفــــت مرد دلیــــــــر        چنان چـــــون سوی آهوان نره شیر

چو سهـــــراب رادیـــد بر تخـــــت بزم         نشسته به یک دســـــت اوژنده رزم

به دیگــــر چــــو هــــومان سواردلیــــر        دگــــر بارمان نام بـــــــــردار شیر

تو گفــــتی همـــــه تخت سهـــــراب بود        به ســان یکـــــی ســــروشاداب بود

دو بــــــازو به کـــردار ران هیــــــــون        برش چون برپیل و چهره چو خون

زتــــرکان بگـــــرد انـــدرش صد دلیــر       جــوان و سرافـــــراز چون نره شیر

پرستــــدار پنجـــاه با دســــت بنــــــــــد        به پیش دل افـــروز تخـــت بلنــــــد

هـــــــمی یک به یک خوانـــدند آفــرین        بران بـــرز و بالا و تیــــغ و نگیــن

هــــمی دیــــد رستــــــم مر او را زدور       نشســــت ونگـــه کـــرد مردان سور

به شایسته کاری بیــــرون رفــــت ژنـد       گـــوی دیــــد برســــان ســــرو بلنــد

بدان لشکــــر انــــدر چنو کس نبــــــود        بر رستــــم آمد بپــــرسیـــــــــد زود

چه مردی بدو گفـــت بامــــن بگـــــوی        سوی روشنــــی آی و بنمـــای روی

تهمــــتن یکی مشــــت برگـــــردنــــش        بزد تیـــــز و بر شــــد روان از تنش

بدان جایــــــگه خشک شد ژنــــده رزم        نشد ژنــــده رزم جایش خـــالی زبزم

زمانی هـــــمی بود سهــــــراب دیـــــر        نیامــــــد به نزدیـــک او ژنده شیــــر

بپـــــرسید سهـــــراب تا ژنــــــده رزم         کجا شــــــد که جایش تهــی شد زبزم

برفـــــتند و دیدنــــدش افکنــــــده خوار       برآســــــوده از بـــزم و از کـــــارزار

خـــــروشان از آن درد باز آمــــــــدند         شگفـــــــتی فــــــرو مانده از کار ژند

به سهـــــراب گفتـــــــــند شدژنده رزم         سرآمـــــــد بـــرو روزپیــــکار وبزم

چم بشنـــــید سهــــــراب، برجست زود        بیامـــــــــد بـــر ژنــــد برســــان دود

اب چاکـــر وشمــــــع و خنیـــــــاگران       بیامـــــد ورا دیــــد مـــــــــــرده چنان

شگفت آمـــــدش سخت و خیره بـــماند        دلیـــــــران و گــــردن کشان را بخواند

چنیآآآآن گفـــت کامـــشب نباید غـــنود         هـــــمه شب هــــمی نیزه باید به ســود

که گرگ انـــدر آمــــد مـــــیان رمـــه        ســـــگ ومـــــرد راآزمــــودش هــمه

اگر یار یاشـــد جهــــــان آفـــــریــــن         چــــو نعـــــــل سمنـــــد بساید زمـــین

زفتراک زین بـــــرگشــــایم کمـــنـــد         بخــــــواهم از ایرانیـــــــان کیـــن ژند

بیامد، نشست از بــــرگـــاه خـــــویش         گـــــرانمــــــایگان را همه خواند پیش

که گرکم شد ازتخت مــــن زنده رزم          نیامــــــد هـــــمی سیــــــر جانم زبزم

چو برگشت رستم بر شهـــــــــریـــار         از ایــران سپـــــه گیـــــوبد، پاســــدار

به ره بـــــرگـــوپیلتــــــــن را بدیــــد          بزد دســــت و گرز از میان برکشیــد

یکی برخورشید چون پیـــــل مســـت         سپــــــر ســـریرآورد وبنمـــــود دست

بدانســــت رستــــــم کزایران ســــپاه         به شــــب گیـــــو باشد طلایــــه به راه

بخندید و زان پس فــــغان برکشـــــید         طلایـــــــه چــــو آواز رستـــــــم شنید

بیامـــــد پــــیاده به نـــــــزدیک اوی          چنیــــــن گفــــت کای مهتر جنگجوی

پیاده کجابــــــوده ای ای تیره شــــب         تهمـــــتن به گفـــــتار بگشــــــــود لب

بگفت اش به گیو آن کجا کرده بـــود          چنان شیـــــــر مــــردی که آرزده بود

وزان جایگه رفـــــت نزدیک شــــاه          زتــــرکان سخـــــن گفت، واز بزمگاه

زسهـــــراب وازبـــرز و بالای اوی          ز   بــــازو  کتــــف   دلارای     اوی

که هرگززترکان چنین کس نخاست           به کـــــردار ســـــرو بالایش راســـت

به توران و ایــران نمــــاند به کـــس          تو گــــویی که سام ســـوار است و بس

وزان مــــشت برگردن ژنـــــــدرزم          کـــــزان پس نیامـــــد به رزم و به بزم

بگفتند وپس رود ومی خــــواســـــتند        همـــــه شب هــــمی لشکرآراستنــــــــد

 

13

 

چو افـــگنــــد خـــورســــوی بالا کمـــــــند       زمــــانه بــــرآــــمد زچــــرخ بلنـد

به پـــوشـــید سهــــراب خفــــتان جنـــــگ        نشسـت از بر چرمۀ سنگ رنـــگ

یکی تیـــــغ هـــــندی به چنگ انـــــــدرش        یکی مغفر خــسروی بر ســــــرش

کمنـــــدی به فــــــتراک بر شســـت خــــم        خــم اندر خــم و روی کــــرده دژم

بیامـــــد یکــــــی بــــر زبــــالا گــــــزیــد         بــجایی که ایـــــــــرانیان را بــدید

بفــــــرمـــــود تا رفــــت پیشــش هژیـــــر        بدو گفـــــت کــژی نیاید زتیــــــــر

نشـــانــــــه نبـــــــاید کـــه خــــــــــم آورد        چو پیچان شـــــــود زحـــم کم آورد

بهـــــر کــار در پیشــــــه کــــن راستــــی        چــــو خواهی که نگزایدت کاســتی

سخـــــن هـــرچه پرسم، همه راست گوی         متاب از روی راستی، هیچ روی

چو خـــــواهـــی که یابی رهـــــایی زمــن         سر افراز باشی بهــــــر انجمـــــن

از ایــــران هــــــرآنــــــچ بپــــرسم بگوی        متاب از ره راستی هیـــــــچ روی

سپـــــــارم بتــــــــو گنــــــج آراســــــــــته        بیابی بســــی خلعــــــت و خواسته

ور ایـــــدو که کــــژی بــــود رای تـــــــو         همان بند وزندان بود جـــــــای تو

مجیــــــرش چـــــنان داد پاســــــخ که شاه        سخن هر چه پرسد زایران ســــپاه

بگــــویــم هـــــمه آنـــــچ دانـــم، بــــدوی         به کژی چرا بایدم گفت و گـــــوی

به گیتـــــی به از راســــتی پیشه نیــــست        زکـــــــــژی بتر هیچ اندیشه نیست

نه بینـــی جــــز از راســــتی پیشـــــــه ام         به کـــــژی نباید خـــــود اندیشه ام

بــــدو گفـــــت کــــزتـــو بپرســـــــم همه         زگردنکشان و زشــــــاه و رمـــــه

هــــــمــه نامـــــــداران آن مـــــــــــرز را      چو طوس و چو کاوس و گودرز را

زبهـــــــرام و از رستــــم نــامـــــــــــــدار      زهرکس بپرسم به من برشمــــــــار

بگــــــو کان ســــراپـــردۀ هفـــــت رنـگ       بدو انــــدرون خیمـــــــه های پلنگ

به پیش انــــدرون بسته صـــد ژنده پیــــل       یکی مهــــــــد پیروزه بر سان نــــیل

یکـــی بـــرز خورشــــید پیکر درفــــــش       سرش ماه زرین، غلافــــش بنفــــش

به قــلب سپـــاه انـــدرون جای کیســـــــت       زگـــــردان ایران ورا نام چیــــست؟

بدو گفــــت کان شـــــاه ایــــران بـــــــــود       به درگاه او پــــــیل و شیــــران بود

وزان پـــــس بــــدو گفـــــــت بر میمـــتنه       سواران بسیـــــار و پیـــــل و بــــنه

ســــراپــــردۀ بـــر کشیـــــده سیــــــــــــاه       رده گـــــردش اندر زهر ســــو سپاه

به گـــرد انــــدرش خیـــــمه زانــدازه بیش      پس پشــــت پیــــلان و بالاش پیــش

زده پیـــــش او پـــــیل پیــکـــــــــــردرفش       بدر برســــــــواران زرینه کفـــــش

چنیـــــن گفـــت کان طــــوس نــــــوذر بود      درفــــشش کجا پیــــــل پیــــکر بود

دگـــــر گفـــــت کان ســـرخ پرده ســــرای      ســـــواران بسی گردش اندر به پای

یکی شیــــر پیکــــر درفــــشی بــــــــه زر      درفــــشان یکی در میانش گهـــــــر

پــــس پشتــــش انـــدر سپاهــــــــــی گران      همه نیزاه داران و جوشــــــن وران

چنیــــــــــن گفــــت کان فــر آزاده گـــــان       جهانگــــــیر گودرز کشــــواده گان

بپـــرسیــــد کان سبـــزپــــرده ســـــــــرای      یکی لشکری گشن پیشـــــش به پای

یکـــی تخــــت پــــر مایه انــــدر میــــــان       زده پیـــــش او اخــــــتــــر کاویان

بــرو بـــر نشســــته یکـــــی پهــــــــــلوان      ابا فـــــرو با سفـــــت و یال گـــوان

زهـــر کــــس که بـــر پای پیشــش براست      نشسته به یک رش سرش برتر است

یکــــی باره پیشـــــش به بــــــــــالای اوی       کمندی فـــــــرو هشته تا پـــای اوی

بـــرو هــــرزمــــان بر خروشیــــد همـی        تو گویی که در زین بجوشد همـــی

بســــی پیــــل بر گســــتوان دار پیـــــــش       همی جوشد آن مرد برجای خویش

نه مــــرد است زایـــران به بـــــالای اوی       نبینم همــــــــی اسپ همـــتای اوی

درفشــــی بدیــــد اژدهــــا پیکـــــــر است       بران نیزه بر شیر زرین ســـرست

هجیــــرآنگهـــــی گفــــت با خویشـــــــتن       که گــــر من نشـــان گوی پیلتـــــن

بگـــــویــــم بدیــــن نیک دل شیــر مـــرد       زرســـتم بـــرآرد به ناگاه گـــــــرد

ازان بــــه نبــــاشد که پنهـــــان کنـــــــــم       ز گــــردنکشــــــان نام او بفکشــم

چنیـــــن گفـــت کــــز چیـــــن یکی نامدار       بنــــــوی بیـــامـــــــد بر شهـــریار

بپـــــرسیــــد نامـــــش زفـــــرخ هجـــــیر       بدو گفـــــت نامــــــش ندارم بویــر

بدیـــــن دژبــــودم مــــن بـــــدان روزگار      کجا او بیامــــــــــد بر شهــــــریــار

غــــمی گشــــت سهـــــــراب را دل ازان       که جـــــای زرستم نیامــــــد نشان

نشـــــان داده بــــود از پـــــدر، مـــادرش      همی دیــــد و دیــــده نبــــد باورش

هـــمی نام جســــت از زبـــــان هجیـــــر       مگــــــــــر آن سخن ها شود دلپذیر

نبشــــــته بســـــر بر دگــــر گـــــونه بود       زفــــرمان نکاهـــــد، نخواهد فزود

ازان پـــس بپرسیـــــد زان مهـــــــــتران       کشـــــــیده ســــرا پرده بد بـرکران

ســواران بسیـــار و پیـــــلان بـــه پـــای       برآیــــــد هـــــمی نالۀ کـــــــــرنای

یکـــی گـــرگ پیـــکـــر درفـش از برش      برآورده از پـــرده زرین ســـــرش

میــــان ســــــــراپــــرده تـــخـــــتی زده       ستــــاده غــــلامان به پیش اش رده

بدو گفـــت کان پـــور گــــودرز گیــــــو      که خواننــــد گــــــردان ورا گیو نیو

زگــــودرزبـــــان مهتر و بهـــــتر است       به ایــــــرانیان بر دو بهره سر است

ســـرافـــــراز دامـــــاد رستـــم بــــــــود       به ایران زمین هـــــــمچو او کم بود

بــــدو گفــــت زان سو که تابنــــــده شید       برآیـــــد یکــــی پــــــــرده بینم سپید

زدیبــــــای رومـــــی به پیشــــش سـوار      رده بــر کشیــــده فــــــزون از هزار

پیـــــاده سپـــردار و نیــــــــــــــزه وران      شــــــده انـــجمن لشــــکری بیکران

نشســــته سپهـــــدار بـــر تخــــــت عاج      نهـــــاده بـــران عاج کــــــرسی ساج

زهـــــودج فـــــرو هـــــشته دیبا جلیـــل      غــــــــلام ایســــتاده رده خــیل خــیل

برخیــــمه نـــزدیک پـــــرده ســـــــرای      به دهــــلیز چنـــــدی پیــــــاده به پای

به گـــرد انـــدرش سرخ و زرد و بنفـش       زهـــــرگونۀ برکشیـــــده درفـــــــش

درفـــــشی پس پشــــت، پیــــکرگــــراز       سرش مهــــــر زرین و بـــــالا دراز

چنیــــن گفــــت کو را گرازه ست نـــام       که در جنـــگ شیـــــــران ندارد لگام

هشـــــیوار، وزتخـــــــمۀ گیـــــــــوگان       که بــــردرد و سختــی نگــردد ژگان

نشـــان پــــدر گفــــت و با او نگفـــــت       هـــمی داشـــت آن راستی در نهفــت

تو گیتــــی چه سازی که خود ساختست       جهــــانــــدار ازین کار پرداخـــتست

زمــــانه نبشــــــته دگـــر گونه داشـــت       چنـــــان کــــو گــــذازد بباید گذاشت

دگــــر باره پرسیــــــد ازان سرفــــراز       ازان کــــش به دیـــدار او بدنیـــــــاز

ازان پــــردۀ سبــــــز و مــــــــــرد بلند       وزان اســـپ وآن تـــاب داده کمـــــند

ازان پـــس هجیــــر سپهــــــــبدش گفت      که از تــــو سخــــن را چه باید نهفـت

گـــراز نام چیـــــنی بمانـــــم همــــــی       ازان اســـــت کو را ندانــــم هـــــــمی

بدو گفـــت سهــــــــراب کین نیست داد       زرستـــــم نکــــردی سخن هــــیچ یاد

کســــی کـــو بـــود پهــــلوان جهـــــان       میـــــان سپــــــه درنمانــــــد نهــــــان

تو گفـــــتی که برلشکر او مهــتر است       نگهبان هر مـــــرز و هر کشور است

چنیــــن داد پاســــخ مر او را هـــــجیر       که شـــــایـــد بـــدن کان گوشیــــر گیر

کنـــــون رفته باشد به زابلســـــــــــتان       که هـــــنگام بزم ا ست در گلـــــــستان

بدو گفـــــت سهــراب کین خود مگوی        که دارد سپهبد ســـــوی جنـــگ روی

برامـــش نشینـــد جهــــــان پهــــــلوان       بــــرو  بــــر بخنــــدد پیـــــروجــــوان

مــرا با تـــو امروز پیــمان یکیـــســت       بگوییــــــم وگـفـــــتار مــا اند کیســـت

اگر پهــــــلوان را نمایـــــی به مـــــــن       سرافــــراز باشــــی به هــــر انجمـــن

تـــرا بی نیــــازی دهـــــم در جهـــــان      گشــــــاده کنـــــم گنــــج های نهــــــان

ورایــــدون که ایــن راز داری زمــــن      گشــــــاده بپوشــــــی به من بر سخـــن

ســـرت را نخواهــــد همی تن به جای        نگـــــر تا کــــدامیــــن به آیـــدت رای

نبینی که مـــوبد به خســــرو چه گفت؟       بدانگـــــه که بگشـــــاد راز از نهفــت

سخن گفـــــت نا گفـته چون گوهراست       کجــــا نا بــــسوده به سنگ انـدر است

چو از بنــــد و پیونــــد یابــــــــــد رها       درخشنده مهـــــری بــــود بی وبهـــــا

چنین داد پاســـخ هجیــــــــرش که شاه       چو سیـــــر آیــــد از مهر وزتاج و گاه

نبـــــرد کســـی جویــــد اندرجهــــــان       که او ژنــــده پیـــــل انــــدر آرد زجان

کسی را که رســــتم بـــــود هم نبــــرد       ســـــرش زآســــمان اندر آیـــد به گرد

تنــــش زور دارد به صــــد زورمـــند       سرش برتـــــر است از درخــــــت بلند

چنــــو خشم گــــیرد به روز نبـــــــرد       چه هـــــم رزم او ژنـــده پیل و چه مرد

هــــم آورد او بر زمیــــــن پیل نیست        چو گــــرد پی رخـــــــش او نیل نیست

بدو گفـــت سهــــراب از آزاده گــــان       سیه بخـــت گـــــودرز کشــــــــــوادگان

چرا چــــون تـــرا خــواند باید پســــر        بدیــــن زور وایــــــن دانش و این هنر؟!

تو مــــردان جنــــگی کجا دیـــــده ای      که بانـــــگی پـــی اســـپ نشنیــــــــده ای

که چنــــدین زرستـــم سخن بایـــــدت       زبـــان بر ستـــــودنـــش بگشــــایــــدت

از آتـــــش تـــرا بیــــــــــم چندان بود       کـــه دریا به آرام خنــــــــــــدان بــــــود

چـــو دریای سبـــز اندر  آید زجـــای       نـــــدارم دم اتـــــــش دیــــــــرپـــــــــای

سر تیــــره گی اندر آید یه خــــــواب        چــــــو تیــــــغ از مــــــیان برکشدآفتاب

به دل گفــت پس کاردیـــــده هجـــــیر      که گــــر مـــــن نشــــــان گـــو شیـر گیر

بگــــویم بدین تــــــرک با زور دست       چنیـــــن یال و ایــــن خسروانی نشسـت

زلشکر کنــــد جنگ جـــــــو، انجمن        بـــرانگیـــــــزد ایـــــن بارۀ انجمــــــــن

برین زور واین کتــف واین یال اوی       شـــود کشــــته رســـتم به چنــــگال اوی

از ایـــران نباید کســــــــی کینه خواه      بگیـــــرد ســــرتخــــت کاوس شــــــــاه

چنیـــن گفـــــت موبد که مردن به نام      به از زنــــــده، دشمـــــن بـــــدو شادکام

اگرمن شــــوم کشـــــته بردست اوی       نگـــــــردد سیه روز و خون آب جــوی

چو من هــــست گودرز را سالخورد       دگــــر پور هفــــــتاد وشــــــش شیرمرد

چو گیــــو جهــــانگیر و لشکر شکن       که باشد بهـــــــر جا ســـــر انجمــــــــن

چو بهــــرام و رهــام گردن فـــــراز      چو شیـــدوش شیـــر اوژن رزمـــــــساز

پـــس از مــــــرگ من مهربانی کنند      زدشمــــــن بکیـــــن جانستــــــــانی کنند

چو گــــودرز و هفــــتاد پورگــــزین       هــــــــــمه پهـــــــــلوانان با آفــــــــرین

نباشـــد به ایـــــران تـــن من مـــــباد      چنیــــــــن دارم از موبـــــد پاک یـــــــاد

که چون برکشد از چمن بیخ ســــرو       ســـــــزد گـــــــر گیــــــا را نبــوید تذور

به سهراب گفت این چه آشفتن است       همــــــه با من از رستــــــمش گفتن است

چــرا باید ایـــن  کینــــــه آراستــــن       به بیهـــــــوده چیزی زمــــــــن خواستن

بــــدین کینــــه خواهی بریدن سـرم       که آگاهـــــــی آن نباشــــــــــد بـــــــــرم

بهـــــانه نبایــــد به خون ریختــــــن       چه بایــــــــد کــــــنون حجت انگیخـــتن

نبایــــــد تـــرا جســــت با او نبـــرد       بـــــرآرد بـــــــه آوردگاه از تــــو گــرد

هــــمی پیلتن را نخواهی شــــکست       هــــــمانـــا که آســـــان نیایـــــد به دست

 

14

 

چو بشنید این گفـــته هـــــای درشت        نهان کرد ازو روی و بنمود پشت

زبالا زدش تند یک پشـــــت دســـت        بیفکــــند و آمـــد بجای نشســـــت

بپوشـــید خفــــتان و بر ســـر نهـــاد        یکی خـــود چینـــی به کردار بــاد

زتندی به جوش آمدش خون به رگ        نشســــت از بر بارۀ تیـــــــــزتگ

خروشــید و بگرفـــت نیزه به دست        به آورد گه رفت چون پیل مـــست

کس از نامــــداران ایـران ســـــــپاه        نیارســـــت کــــردن بدو درنــــگاه

زپای ورکیــــب وزدسـت وعــــنان        زبـــــازوی، واز آب داده ســــــنان

ازان پـــــس دلیــــران شدند انجـمن        بگفــــــتند کاینــــت گـــــو پیلـــــتن

نشایـــــد نگه کـــــردن آسان بـدوی        که یارت شـــدن پیش او جنگجـوی

ازان پس خــــروشید سهـــراب گرد       همـــی شاه کاوس را برشمــــــــرد

چنیــــن گفـــت با شاه آزاد مـــــــرد       که چون است کارت به دشــت نبـرد

چـــرا کـــرده ای نـــــام کاوس کی         که در جنـــگ شیران نداری تو پی

تنت را بــرین نیـــزه بریان کنـــــم         ستـــاره بدیـــن کار گریان کنـــــــم

یکی سخت سوگنـــد خوردم به بزم         بدان شب کجا کشــته شد ژنده رزم

کــــزایـــران نمانــــم یکی نیزه دار       کنــم زنـده کــاوس کـــــی را به دار

که داری از ایـــرانیــان تیزچــنگ؟       که پیش مــن آید به هـــــنگام جنگ

همی گفــــت ومی بود جوشان بسی        از ایـــران ندانــــد پاســـــــخ کسی

خـــروشان بیامــــد بـــرده ســـرای        به نیـــــزه بـــرآورد بالا زجـــــای

خــــم آورد زان پس سنان کرد سیخ        بــزد نیــــزه برکند هفـــــتاد میــخ

سراپــــرده یـــک بهــــره آمد زپای        زهــــر ســـو برآمـــد دم کـــرنای

رمیـــــدآن دلاور سپـــــاه دلیــــــــر       به کـــــردار گـــوران زچنگال شیر

غـــمـــــی گشـــت کاوس وآواز داد       کـــــزین نامــــداران فـــــرخ نــژاد

یکـــی نـــزد رستـــم بریدآگهـــــــی       کـــزین تـــرک شد مغز گردان تهـی

ندارم ســــــواری ورا هـــــم نبـــرد       از ایــران نیــارد کـــس این کارکرد

بشد طــــوس وپیــــغام کاوس بــرد       شنیــده سخــــن پیـــش اوبرشــــمرد

بدو گفــــــت رستم که ای شهـــریار      که کــردی مــرا ناگهــان خواســـتار

گهــــی گنج بـــودی، گهی ساز بزم       ندیـــدم زکاوس جـــز رنــــــج رزم

بفـــــرمود تا رخـــش را زین کننــد       ســواران بروهـــا پراز چــــین کنند

زخیمه نگه کرد رســــتم به دشـــت       زره گیـــورا دیـــد کانـــدر گذشــت

نهاد از بر رخــــش رخشـــنده زین       هــمی گفت گرگین که بشتاب هیــن

هــــمی بست بر باره رهــــام تنگ       ببــــر گستــوان بر زده طوس چنگ

هــمی این بدان آن بدیـن گفـــت زود       تهــــمتن چــو از خیــــمه آوا شنـود

به دل گفــت کین کار اهـرمن اسـت       نه این رستخیــز از پی یک تن است

بــــزد دست و پوشیــــد ببـــر بیـان       ببســــت آن کیـــانی کمـــر بر مـیان

نشســـت از بر رخش وبگرفت راه       زواره نگهـــــــبان گاه وســــــــــپاه

درفشــــش ببــــردند با او بــــــــهم       هـــــمی رفـــت پرخاشـــجوی ودژم

چو سهـــــراب رادیــد با یال وشاخ       بــرش چون بر ســام جنگی فـــراخ

بدو گفــــت ازایدر به یکســـو شویم      به آوردگـــه هـــردو هـــــمرو شویم

بمالیـــد سهـــراب کــف را به کــف      به آوردگـــه رفــت از پیــش صــف

به رستــم چنین گفـت کاندر گذشت       زمــن جنگ و پیکار سـوی تو گشت

از ایران نخـــواهی دگـــریارکـــس      چــو مـــن باتو باشـــم به آورد و بس

به آوردگـــه برتـــرا جــای نیســت      ترا خود به یک مشـت من پای نیست

به بـــالابلنـــــدی وباکــــتـف و یال      ستـــــم یافـــت بالــــت زبسـیار سـال

نگه کـــرد رستـــم بدان سـرفــــراز     بدان چنـــگ و یـــال ورکیــــب دراز

بـــدو گفــــت نرم ایجوانمرد گـــرم      زمن سرد وحشک و سخن گرم ونرم

به پیـــری بســـی دیــــــدم آوردگاه      بـــسی بر زمیـــن پســــت کردم سپاه

تبه شد بسی دیــــو درجنـــگ مــن      ندیـــدم بـــدان ســــو که بــــودم شکن

نگه کـــــن مـــرا گرببینی به جنگ      اگر زنده مانی متـــرس از نهـــــنگ

مـرا دیــــد درجنــگ دریا وکــــوه      که بانامــــداران تـــــوران گـــــــروه

چه کــــردم ستاره گــوای من است      به مــردی جهــان زیر پای من است

بدو گفــــت کـــزتو بپرســم ســخن      هـــمه راستـــــی بایــــــد افگـــند بن

مــــن ایدون گمانـــم که تو رستمی      گـــر از تخمـــــۀ نامــــور نیــــرمی

چنین داد پاســـــخ که رســـــتم نیم       هـــم از تخمــــــۀ ســــام نیــــرم نیم

که او پهلوان است و من کهـــــترم      نه با تخــــت گاهــــــم نه با افـــسرم

از امید سهـــــراب شد ناامیـــــــــد      بــرو تیـــــره شد روی روز سپیـــــد

 

15

 

به آوردگــــــه رفــــت نیـــزه به کفـــت       هــــــمی ماند از کتف مادر شگفـت

یکی تنــــــگ میـــــدان فـــــرو ساختند       به کوتاه تیـــزه هـــــمی تاختــنــــد

نمانـــــد ایـــچ بــــــرنیـــزه بند و سنان        به چپ بازبردنـــــد هردو عــــنان

به شمشــــیر هــــندی برآویخــــــتــــند       همی زآهـــــن آتـــــش فرو ریختنـد

به زخـــم اندرون تیــــــغ شــد ریزریز       چه زخمی که پیـــــدا کند رستخــیز

گرفتـــــند زان پــــــس عــــمود گـران       غـــمی گشـــــت بازوی کــندآوران

زنیــــرو عــــمــــــود انــــدرآورد خم        دمــــان باد پایاــــن و گــردان دزم

زاسپان فــــــرو ریخت برگستـــــــوان       زره پاره شــــد برمــــــیان گـــوان

فـــرو مانـــد اســــپ ودلاور زکـــــار       یکی را نبود چــــنگ و بازو بکار

تن از خـــــــوی پرآب وهمه کام خاک       زبان گشته از تشـــنگی چاک چاک

یــــــک از یکدیگــــر ایســـــتادند دور      پر از دردباب و پــر از رنـــج پور

جهــــانا شگفـــتی زکـــردار تســــــت      هم از تو شکسته هم از تــو درست

ازیــن دو یــکی را نجـــــــبید مهــــــر       خــرد دور بد مهــر ننمـــود چهـــر

هـــمی بچـــــــه را باز داند ستـــــــور       چه ماهی به دریا چه در دشت گور

ندانــــــد هـــــمی مــــردم از رنج وآز       یکـــی دشمـــنی را زفــــــرزند باز

هـــــــمی گفـت رستم که هرگز نهنگ       ندیــدم که آید بدیــن سان به جـنگ

مـــرا خـــوار شد جنگ دیـــــــو سپـید      زمــردی شــد امـــروز دل ناامیــد

جــــــــوانی چنیـــن ناسپـــرده جهـــان      نه گـــردی نه نـــام آوری از مهـان

نه سیـــری رســـــــانیـــدم از روزگار       دو لشکـــر نظـــــــاره بدین کارزار

چو آســــوده شــــــد بارۀ هـر دو مرد       زآورد وز بنـــد و ننگ و نبـــــــرد

بــــــزه بــــــرنهـــادند هــــردو کمان      جــوانه هـــمان سالـــــخورده همان

زره بـــود و خفـــتان و ببـــــــر بیـان      زکلــک و زپیکانــــش نامـــد زیــان

غـــــمی شد دل هـــــــردو از یکدیگر      گــــرفـــتند هــــر دو دوال کمـــــر

تهمتن که گــــر دست بردی به سنگ       بکنــــدی زکــــوه ســـیه، روزجنگ

کمـــــربند سهـــــراب را چــاره کرد       کــــه بر زیـــن بجنبانــــد اندر نبــرد

مـــیان جــــوان را نبـــــــود آگهــــی       بمــــاند از هنر دست رستـــم تهـــــی

دو شی اوژن ازجنگ سیر آمـــــــدند      همه خـــســـته و گشتـــه دیر آمدنـــد

دگر باره سهـــــراب گرز گــــــــران       ززیـن برکشیـــد و بیفـــــشارد ران

بزد گرز و آورد کتــــــــف اش بدرد        بپیچید و درد از دلیری بخــــــــورد

بخنــــدید سهراب وگفت ای ســــــوار      به زخم دلیــــران نه ای  پایــــــــدار

به رزم اندرون رخش گویی خر است      دو دست سوار از هـــــمه بتر است

اگر چــه گــــویی ســــرو بالا بـــــود       جــــوانی کنـــد پیـــر،   کانا بـــــود

بستــــی رسیـــــد این از آن آن ازیــن      چنان تنگ شد بر دلیـــران زمیـــــن

که از یکدیگــــــر روی بر گاشتنـــــد      دل و جــــان به اندوه بگذاشتـــــــند

تهـــــمتن به توران سپه شد به جنـگ       بدانســـــان که نخچیر بیند پلنــــگ

میان سپـــــه اندر آمــــــد چو گــرگ      پراگنـــــده گشت آن سپـــــاه بزرگ

عنان را به پیچــــید سهــــــراب گرد       به ایرانیــــــان بر یکی حمـــله برد

بزد خویشـــــتن را به ایـــــران سپاه       زگــــرزش بســـی نامـــور شد تباه

دل رستـــــم اندیشــــــۀ کـــــــــرد بد       که کاوس را بی گمـــــــان بد رسد

ازیــــن پر هنـــــرترک نوخاســــــته       به خفـــــتان بــــرو بـــــزو آراسته

به لشکرگه خــــــویش تازیــــــد زود       که اندیشــــــۀ دل بدان گونــــه بود

میـــــــــان ســــــپه دید سهــــراب را       چو می لعل کرده به خـــون آب را

سر نیــــــزه پرخون و خفتان و دست       تو گفتی زنخچیر گشتست مــــست

غنی گشت رستــــم چو او را بدیـــــد       خـــــروشی چو شیر ژیان بر کشید

بدو گفـــت کای ترک خونخواره مرد       از ایران سپه جنگ با تو که کـــرد

چــــــــرا دســـت یازی به سوی همه       چــــو گــــرگ آمـدی در میان رمه

بدو گفت سهــــراب، توران سپــــــاه       ازین رزم بــــودن بر بی گـــــــناه

تو آهــــنگ کردی به ایشان نخـست       کــسی با تو پیـــکار وکیــنه نجست

بدو گفـــت رستم که شد تیـــــره روز      چــه پیــــدا کند تیـــــغ، گیتی فروز

برین دشت هم دار و هـــم منبر است       که روشن جهان زیر تیغ اندر است

گرایدون که شمشیر با بوی شیـــــــر      چنیـــن آشنا شد تـو هــــــرگز ممیر

بگــــــردیم شبگیـــــــــــر با تیغ کین      بـــــــرو تا چه خواهد جهـان آفرین

 

 

16

 

 

برفتند و روی هـــــوا تیره گشـــــت       زسهراب گردون همی خیره گشــت

تو گفتی زجنگش سرشت آســــــمان      نیارآمـــد از تاختـــن یک زمــــــــان

وگـــــرباره زیر اندرش آهـــن است      شگفتی روان است و رویین تن است

شب تیره آمـــــد ســـــوی لشـــکرش     میان ســــوده ازجنگ و از خنـجرش

به هومان چنین گفت کامــــروز هور     برآمـــد جهــــان کرد پرجنگ و شور

شمارا چه کرد آن ســــوار دلیــــــــر     که یال یالان داشــــــت و آهنگ شیر

چه آمد شما را، چه گفت و چه کــرد      که او بـــود همـــــــرزم من در نبرد

چه کــــرد او ابا لشـکرم سر به ســر     که بنـــــدد گه کینــــه چون او کمـــر

بدو گفــــت هـــــومان که فرمان شاه     چنان بد کــــزایـــدر نجنبـــــد سپـــاه

همـــه کار ما سخــــت ناساز بـــــود     به آورد گشتــــن چه آغــــــــــاز بود

بیامــــد یکـــی مرد پرخاشجــــــوی      برین لشکـــــر گشن بنهـــــــاد روی

تو گفــــتی زمستی کــنون خاستست      وگر جنگ یا با یک تن آراستــــست

چنیـــن گفـــت سهراب کو زین سپاه      نکرد از دلیــــران کســــی را تبـــاه

از ایرانیـــــان من بسی کشتـــــــه ام     زمیـــــن را به خون و گل آغـشته ام

به پیشــــم چه شیر وپلنگ وهــــزبر     به پیــــکان فـــــرو آرم آهــــــو زابر

کنـــــون خــــــوان همی باید آراستن      ببایـــــد به مــــی دل زغــم کاستــن

وزان روی رستــم ســـپاه را بدیـــــد     سخــــن رانـــد با گیو و گفـت وشنید

که امروز سهـــــــــراب رزم آزمای     چگــــونه به جنـــــگ اندرآورد پای

چنیـــــن گفــــــت با رستم گرد، گیو      کــــزین گونـــه هرگز ندیــــــدم نیو

بیامـــــد دمـــان تا به قــــــــلب سپاه      زلشــــکر بر طــــوس شد کینه خواه

که او بود برزیـــن و نیـــــزه بدست      چــــو گرگین فـرودآمد او بر نشست

بیامـــــد چـــو با نیــــــزه او را بدید      به کـــــردار شیـــــر ژیان بر دمیـــد

عـــــموده خمیـــــــــده بزد بر برش      زنیـــــرو بیفــــتاد ترگ از ســـــرش

نتابیــــــد با او، نتــــــابیـــــــد روی      شدند از دلیــــــران بسی جنگ جوی

زگــــردان کسی مایۀ او نــــــداشت     جــــز از پیلتــــن مایـــــۀ او نــداشت

هـــــم آیین پیشـــین نگه داشتیـــــــم      سپاهــــــی بـــرو ساده بگمـــــــاشتیم

زهــــرسو همــــی شد دمان و دنان      بزیر انــدرون بود اسپـــــش چمــــان

ســـواری نشد پیـــش او یک تنـــــه      هــــمی تاخــــت از قلب تا میـمـــنــه

غـــمی گشت رستــــم زگفـتار اوی      بر شـــــــــاه کاوس بنــــهـــــاد روی

چـــــو کاوس کی پهــــلوان را بدید     بر خــــویش نــــزدیک جایش گـــزید

زسهــــــــــراب رستم زبان برگشاد     زبـــالا و بـــرزش هــــمی کــــرد یاد

که کســـ در جهان کـــودک نارسید      بدین شیرمــــــردی و گـــــردی ندیــد

به بالا ســـــتاره بســـــاید هـــــمی      تنــش را زمـــــین بـــرگراید هـــــمی

دو بازو و رانـــش زران هیـــــون      هـــمانا کـــه دارد ستبــــری فـــــزون

به گــــرز و به تیغ و به تیر و کمند     زهـــرگونــــۀ آزمـــودیـــــم بنـــــــــد

سرانجام گفتم که مــن چیش از این      بســـــی گـــــرد را برگرفـــتم ز زیـن

گـــرفـــتم دوال کمــــربنــــــد اوی      بیفـــــشاردم سخـــــت پیــــــــوند اوی

هـــــمی خواستـم کش ززین برکنم      چو دیگر کسان اش به خاک افگــــــنم

گر از باد جنبــــــــان شود کوه خار     نجنبــــــد بـــر زیـــن برآن نامـــــــدار

چــــو فـــردا بیاید به دشت نبـــــرد      به گشـــــتی هـــم بایــــدم چــاره کـرد

بکـــــوشم ندانم که پیـــروز کیست      ببینـــــم تا رای یـــزدان به چیــــــست

کزویست پیــــروزی و فـــــروزور    هـــم او آفـــــریننـــــدۀ مــاه و هــــــور

بدو گفـــت کاوس یــــــــزدان پاک     دل بــــد ســـــگالان کــــند چاک چـاک

من امشــــب به پیـــش جهان آفرین     بمانــــــم فــــراوان دو رخ بــر زمیـن

کـــزویست پیــــروزی و دستـــگاه     به فــــرمان او تابــــــــد از چــرخ ماه

کنـــــد تازه اینبــــــار کام تـــــــــرا     بــــرآرد به خـــــورشیــــــــــد نام ترا

بدو گفــــت رستم که با فـــــــرشاه      برآید هــــــمه کامــــــل نیک خـــــواه

به لـــشکرگه خویش بنهــــاد روی      پراندیشـــــــه جان و سرش کینه جوی

زواره بیــــامــد خـــــلیـــــده روان      که چــــون بود امـــــــروز بر پهلوان

ازو خوردنی خواست رستم نخست      پس آنـــــگه زاندیشــه گان دل بشست

چنیـــن رانـــد پیش برادر سخـــــن     که بیــــــدار دل باش و تنــــــدی مکن

به شبگیر چون مـــــن بــه اوردگاه      روم پیـــــش ان تــــــرک آورد خواه

بیاور سپـــــــــاه ودرفــــش مــــرا     هـــــمان تخــــــــت و زرینه کفش مرا

هــــمی باش بر پـــیش پرده سرای     چـــو خورشیــــد تابان برآیــــد زجای

گرایــدون که پیروز باشم به جنگ      به آوردگــــه بر نســـــازم درنـــــگ

و گــر خود دگر گونه گــرددسخن      تو زاری میــــاغــــاز و تنـــدی مکن

نباشید یکتـــــــن بـــرین رزمگــاه      مســــــازید جستــــــن سوی رزم راه

یکایک ســــوی زابلســـــتان شوید      ازایـــــدر به نزدیــــــک دستان شوید

تو خـــرسنــد کـــردان دل مــادرم      چنیـــــن کرد یـــــزدان قضا بر سرم

بگویش که تـــــو دل به من برمبند      که ســــودی نــــداردت بودن نــــژند

کس اندر جهـــــان جـاودانه نمــاند      زگــــردون مـــــــرا خود بهانه نماند

بسی شیر ودیو و پلنگ ونهـنـــگ      تبه شـــــد به چنــگم، به هنگام جنگ

بسی باره و دژ که کــردیم پـــست       نیـــــاورد کس دست من زیـر دسـت

درمــرگ را آن بکــــــوبد که پای      به اســــپ اندر آرد بجنــــــبد زجـای

اگر سال گشتی فــزون از هــــزار      همـــــین بود خواهــــــد سرانجام کار

چو خرسند گردد به دســتان بگوی      که از شــــاه گیتــــی مبـــرتاب روی

اگر جنگ سازد تو ســستی مکـــن      چنـــان رو که ا راند ازبن سخـــــــن

همه مرگ رابیم پــیرو جــــــــوان      به گیتــــی نمـــاند کـــسی جاویــــدان

زشب شیمۀ گفت سهـــــراب بـــود      دگــــر نیمـــــه آرامــش و خواب بود

 

17

 

چو خــــورشیــــــد تابان بـــــرآورد پر      سیـــه زاغ پــــران فـــرو بـرد ســـــر

تهــــمتن بپــــــوشیــــد ببــــر بیــــــان       نشســـت از بـــر ژنـــده پـیــل ژیـــان

کمنـــدی به فتـــراک بربست شســــت       یکی تیغ هــــندی گـــرفـته به دســــت

بیـــامــــد بـــــــــرآن دشــــت آوردگاه       نهــــاده یــــــــسر برز آهـــــن کـــلاه

هـــــــمه تلخـــــی از بهـــر بیشی بـود       مبــــادا که بـــــاآز خــــویشــــی بــود

وزان روی سهــــــراب با انجمـــــــن       هـــــمی مـــــی گســـــارید با رودزن

به هـــومان چنــین گـت کین شیر مرد       که با مــــــن همی گردد انـــــدر نبرد

زبالای مــــن نیســــت بالاش کــــــــم       بـــــه رزم انـــدرون دل نــــدارم دژم

بــــرو کتـــــف و بالش هــــــمانند من       تو گـــــویی که داننــــده برزدرســــن

نشـــانهـــای مـــــادر بیابم همـــــــــی       بـــــدان نیـــــز لختـــــی بتابم هـــــمی

گمــــانی بـــرم مــن که او رستم است       که چـــــون او به گیتی نبرده کم است

نبایـــد که مـــن با پــدر جنگجــــــوی        شوم خیـــــره روی اندر ارم به روی

بــــدو گفــــت هـــومان که در کارزار      رسیدست رستــــم به مــــن اندبــــــار

شنیــــدم که در جنـــگ مــــــازندران       چــــــه کـرد آن دلاور به گـرز گـران

بدین رخش ماند همی رخــــــش اوی       ولیکـــــن ندارد پــــی و پخــــش اوی

به شیگــــــیر چـــون بردمید آفــــتاب       سرجنگجــــــویان برآمـــــــد زخواب

بپوشیــــد سهــــراب خفــــــــتان رزم       ســــرش پر زرزم ودلـــــش پر زبزم

بیامــــدخــــروشان برآن دشت جنگ       به چنـــــــــگ اندرون گرزۀ گاورنگ

زرستـــم بپرسیـــد خنـــــــدان دو لب       توگفـــــتی که با او بهــــم بود شــــب

که چون شب بدت، روزچون خاستی       زپیـــکار بردل چــــــــه آراستــــــــی

زکف بفکن این گرز و شمشیرکیــــن       بزن جنــگ وبیـــداد را بــر زمــیــــن

نشینیـــــــم هـــردو پیــــــاده بهـــــــم       بـــمــــــی تـــــازه داریــــم روی دژم

به پیش جهــــــاندار پیـــــــــمان کنیم        دل از جنـــگ جستن پشیــــــمان کنیم

هــــمان تا کسی دیگـــــــرآید به رزم       تو بامـــــن بســــاز و بیـــارای بــــزم

دل مـــــن هـــــمی با تو مهــــر آورد      هــــمی آب شرمـــــم به چهــــــر آورد

هــــمانا که داری زگــــــردان نــــژاد      کنـــــی پیـــــش من گوهـــر خویش باد

زمـــن نام پنهـــــان نبایـــــدت کـــرد      چو گشتــــی تو با مــــــن کنون درنبرد

مگـــــر پــــور دستـــــان سام یلــــی       گـــــزین نامــــــور رستــــــم زابــــلی

بدو گفـــــت رستـــم که ای نام جوی       نبــــودیم هـــــرگز بدیـــــن گفت وگوی

زکشتی گــــرفــــتن سخــن بود دوش      نگیـــــرم فــــریب تو زین در مکـــوش

نه مــــن کودکــم گر تو هستی جوان       به کشتــــی کمــــر بســـــــته ام برمیان

بکوشــــــــــیم وفــــرجام کار آن بود       که فــــــرمان ورای جهـــــــان بان بود

بسی گشته ام در فــــــــراز و نشیـب       نیم مـــــرد گفــــــتار وبند وفـــــــریب

بدوگفـــت سهــــراب کزمــرد پــــیر       نباشـــــــد سخـــــن زین نشان دلپــــذیر

مـــــرا آرزو بـــد که دربستــــــرت        برآیـــــد به هـــــنگام هــــوش از برت

کســــی کــــز تو مانـــد ستودان کنـد      بپـــــرد روان تـــــن به زنـــــدان کــــند

اگـر هــــوش تو زیردست من اسـت       به فـــــــرمان یــــزدان بساییـــــم دست

از اسپــــان جنـــگی فــــرو امـــدنـد       هشیـــــــــوار باگیـــــــر و خــــودآمدند

ببستنـــــد بر سنــــگ اســــپ نبـرد        برفتنـــــد هـــــردو روان پــــــر زگرد

به کشتـــی گـــرفتن برآویخـتنــــــــد       زتن خــــــون وخـــــوی را فرو ریختند

بزد دست سهـــراب چون پیل مست        برآوردش از جــــــای و بنهــــاد پست

به کردار شیـــری که بر گـــــور نر       زند چنـــــگ و گـــــور انـــــدرآید بسر

نشســـت از بـــــر سینـــــۀ پیـــل تن        پــــر از خـــــاک چنگال وروی و دهن

یکی خنجـــــری آبگــــون برکشیـــد       هـــــمی خـــواست از تن سرش را برید

به سهـــراب گفــــت ای یل شیر گیر       کمند افکن و گرد و شمـــــشیر گیـــــــر

دگــــر گــــونه تر باشدآییـــــن مـــا        جـــــزین باشــــد آرایــــش دیــــــــن ما

کســـی کــــو به کشتـــی نبــردآورد        ســــرمــهـــــتری زیــــر گــــــــردآورد

روا باشــــد از ســر کنــــد زوجــدا        بدین گــــونه تر باشــــــد آییـــــــــــن ما

بــــدان چـــاره از چنگ آن اژدهــا        هـــــمی خــــــواست کاید زکــشتن رهـا

دلیـــر جـــوان سر به گفــــــتار پیر        بداد وببــــــود این سخــــن دلپــــــــــذیر

یــکـــی از دلــی ودوم از زمــــــان       ســـــوم از جوانمــــردیــــش بی گـــمان

رها کرد زو دست و آمد به دشــت        چو شیــــری که بر پیــــش آهـــو گذشت

همی کرد نخچیـــر و یادش نبـــــود       ازان کــــس که با او نبـــــرد آزمــــــود

همی دیر شد تا که هومان چو گــرد       بیامــــــــد بپــــرسیــــدش از هــــم نبـرد

به هـــومان بگفت آن کجا رفته بود        سخن هــــــر رستــــم بدو گفـــــــته بـود

بدو گفت هـومان گـــرد ای جــوان        به سیـــــــری رسیــــدی هـــــمانا زجان

دریـــغ ایـــن بــرو بــازو و یال تـو        میــــان یلـــــی چنــــــگ و گـــوپال تو

هـــژیری که آورده بــــودی بـــدام         رهـــــا کردی از دام و شـــــــد کارخام

نگــه کـــن کزین بیهـــده کارکـــرد        چه آرد به پیشــــــت به دیگــــــــر نبرد

بگفــت و دل از جان او برگـــرفت         پرانده هـــــــمی ماند ازو درشگفـــــت

به لشکـــرگه خــویش بنهــاد روی         به خشــــــم و دل از غم پر از کار اوی

یکی داستان زد برین شهــــــــریار        که دشمن مــــدار ارچه خرد است خوار

چو رستم زدســت وی آزاد شـــــد         به ســـان یکــــی تیــــغ پــــولاد شــــــد

خـــــرامان بشــد ســـوی آب روان        چنان چــــون شــــــــده باز یابـــد روان

بخورد آب وروی و سروتن بشست        به پیـــــــش جــــهان آفــرین شد نخست

هــــمی خواست پیروزی و دستگاه        نبـــــود آگــــه از بخشـــش هـــور وماه

که چون رفت خواهد سپهراز برش       بخـــــواهد ربــــودن کلاه از ســـــــرش

وزان آبخـــور شـــد بجای نبــــــرد       پراندیــــــــــشه بـــودش دل وروی زرد

همی تاخت سهراب چون پیل مست       کمــــــــندی به بازو، کــــــمانی به دست

گرازان وبرگــــور نعــــــــره زنان       سمــــندش جهـــــــان و جهـــان را کنان

هـــمی ماند رستم ازو درشگفــــت        زپیکــــارش انـــــدازه ها برگـــرفــــت

چو سهــــراب شیراوژن او را بدید        زیاد جـــــــوانی دلـــــش بــر دمیـــــــد

چنین گفت کای رسته از چنگ شیر       جــــــدا مانــــده از زخـــــم شیـــر دلیـر

 

18

 

دگرباره اسپــــــان ببستنـــــد سخــــت        بسر برهــمــــی گشت بدخـواه بخت

به کشتی گرفـــــــتن نهــــــادند ســـــر      گرفـــــــــــتند هـــــر دو دوال کــــمر

هر آنگه که خـــشم آورد بخت شــــوم       کند سنـــگ خارا به کــــردار مــــوم

سرافــــــراز سهـــــراب با زور دست       تو گفتی سپهــــر بلـــــندش ببســـــت

غـــــمی بود رستم بیـــــازید چنـــــگ       گرفــــت آن بر یال جنــــگی پلنـــگ

خـــــــــم آورد پشت دلیــــر جــــــوان       زمـــــانه بیامــــــد نبــــودش تــــوان

زدش بر زمین بر، به کـــــــردار شیر       بدانســــــت کو هــــم نماند به زیـــر

سبک تیـــــغ تیـــــــز از میان بر کشید      بر شیــــــر بیــــــدار دل بر دریـــــد

بپیچیــــد زان پــــس یکی آه کـــــــــرد      زنیــــک و بد اندیشــــه کوتاه کـــرد

بدو گفت کین بر مــــن از من رسیــــد       زمــــانه بدســــت تو دادم کلیـــــــــد

تو زین بیگناهــــــی که این گوژ پشت       مــــرا برکشیـــد و بزودی بکــــشت

به بازی بگـــــویند همــــــسال مــــــن       به خاک اندر آمـــــد چنین یال مــــن

نشان داد مــــادر مـــــرا از پــــــــــدر      زمهــــــر اندر آمــــــد روانم بســـــر

هــــمی جستـــــمش تا ببینمـــش روی       چنیـــــــن جــان بــدادم بدین آرزوی

دریغا که رنجـــــــم نیامـــــد به ســـــر      به مهـــر اندر آمـــــــد درونــم زبــر

هرآنگه که تشنه شدستــــــی به خــون       بیالـــــــــودی آن خنــجر آبگـــــــون

زمانه به خــــــون تو تشـــــنه شـــــود      برانــــدام تو مــــوی دشـــــــنه شــود

کنـــــون گـــــر تو در آب ماهی شوی      وگر چون شب اندر سیاهی شـــــوی

وگر چون ستاره شــــوی بر سپهــــــر     ببری زروی زمــــــین پاک مهـــــــر

بخواهد هــــــم از تو پدر کیـــــــن من      چو بیند که خاک است بالیـــــن مــــن

ازین نامــــداران گــــــــــــردن کشان      کسی هـــــم برد سوی رستــــــم نشان

که سهــــــراب کشتست و افگنده خوار     ترا خـــــواست کردن هــمی خواستار

چو بشنید رستم سرش خیره گشــــــت      همی بی تن و تاب و بی توشه گشـت

بپرســـــید زان پس که آمد به هــــوش      بدو گفـــــت با ناله و با خــــــــروش

که اکنــــون چه داری زرستــــم نشان      که کم باد نامش زگـــــردن کشـــــان

که رستــــــم منــــم کم ممـــــــاناد نام       نشیـــــند بــــر ماتمـــــــم زال ســــام

بزد نعــــره و جانش آمــــــد به جوش      هــــمی کند مـــوی وهمی زد خروش

چو سهــــراب رستم بر آنسان بدیـــــد      که افتـــــــاد و هـوش از تنش بر دمید

بدو گفـــــت ارایــــدونکه رستـم تویی       بکشتــــــی مــــرا خیــره از بدخویی

زهـــــــــــــرگونۀ بودمت رهنــــمای       نجنبید یک ذره مهـــــرت زجــــــای

چو برخاســــت آواز کــــوس از درم       بیامــــــد پــــر از خون دوزخ مـادرم

همی جانش از رفــــتن من بخـــــست       یکی مهـــــره بر بازوی من ببســـت

مرا گفــــت کیـــــن از پـــــــدر یادگار     بــــدار و ببیـــــن تاکی اید بــــــــکار

کنو کارگر شد که پیـــــکار گشــــــت      پسر پیـــــش چشم پــــدر خوار گشت

همـــــان نیز مـــــادر به روشن روان      فرســــــتاد بامــــن یکی پهــــــــلوان

بدان تا پـــــــدر را نمــــــــــاید به من      سخــــن بر گشــــاید بهــــــــر انجمن

چو آن نامور پهـــــلوان کشـــــــته شد      مرا نیز هــم روز بـــــرگشته شـــــد

کنـــــون بند بگــــشای از جوشــــــنم      برهــــــنه نگه کــــن تن روشــــــــنم

چو بگشــــاد خفتان وآن مهــــــره دید      هـــــمه جامــــه بر خویشتن بر درید

همی گفت کای کشته بر دســـت مـــن      دلیروســــــتوده بهــــــر انجمــــــــن

هــــمی ریخت و هــــمی کند مــــوی       سرش پر زخــاک وپر از اب روی

بدو گفــــت سهـــــراب کین بدتریست      به آب دو دیــــــده نباید گریســــــت

ازین خویشتـــن کشتن اکنون چه سود      چنیـــن رفـــــت و این بودنی کاربود

چو خورشید تابان زگنبد بگشــــــــت      تهـــــمتن نیـــــامد به لشــــکر دشت

زلشکــــر بیامــــد هشیــــــوار بیست      که تا ادر آوردگه کار چیســــــــــت

دو اســپ اندر آن دشت بر پای بـــود      پر از گرد رستم دگر جــــــــای بود

گو پیلتــــــن را چــــــو بر پشت زین       ندیدند گـــــردان بر آن دشـــت کین

گمانشان چــــنان بد که او کشته شـــد      سر نامـــــداران هــــمه گشته شـــــد

به کاوس کــــــــی تاختــــند آگهـــــی      که تخــــت مهــــی شد زرستم تهــی

زلشکر برآمد ســـــــراسر خــــروش      زمانه یکایــــــک برآمد به جـــــوش

بفـــــرمود کـــاوس تا بـــوق و کاوس     کزایدر هیــــونی ســـــــوی رزمگاه

بتایــــــد تا کار سهـــــراب چیســــت      که بر شهـــــر ایران بباید گریســت

اگر کشته شد رســــــتم جنگجـــــوی       از ایران که یارد شدن پیـــــش اوی

به انبــــوه زخمـــــی ببایدــــــــ زدن       برین رزمـــــگاه بر نشـــــــاید بدن

چـــو آشوب برخاســـت از انجمــــن       چنین گفـــــت سهـــــراب با پیلتـــن

که اکنون که روز من اندر گذشــــت       همــــه کار ترکان دگـــرگونه گشت

هــمه مهـــــربانی بران کن که شـــاه       ســـوی جنــــــگ ترکان نراند سپاه

که ایشان زبهرمرا جنــــــــگ جوی       ســـوی مـــرز ایران نهــــادند روی

بسی روز را داده بـــــــــودم نـــــوید      بسی کرده بودم زهــــردرامیـــــــــد

نبایــــــد که بینـــــند رنجـــــی به راه      مکـــــــن جزبه نیکی بر ایشان نگاه

نشست از بر رخش رستــــم چو گرد      پرازخــــون رخ ولب پر از باد سرد

بیامد به پیـــــش ســـــپه با خـــروش      دل از کردۀ خویش بادرد و جـــــوش

چـــــو دیدند ایرانیـــــــان روی اوی       همه برنهـــــــــادند برخــــاک روی

ستایـــــــش گرفـــــتند برکــــــردگار      که او زنـــــــده بازآمـــــد از کارزار

چو زان گونه دیدند برخـــــاک ســــر      دریـــــده برو جامــــــــه و خسته بر

به پرسش گرفتـــند کین کار چیســت       ترا دل برین گونه از بهر کیســــت؟

بگفت آن شگفـــتی که خود کرده ای       گــــرامی تر خـــــود بیـــــازرده ای

همـــه برگرفــــتند با اوخـــــــــروش       زمین پرخروش و هوا پرزجــــوش

چنین گفــت با سرفــــــرازان که من       نه دل دارم امــــروز گویــــی نه تن

شما جنـــگ ترکان مجوییـــــد، کـس       همین بد که من کردم امروز، بـــس

چو برگشت ازآن جایگه پهـــــــلوان       بیامــــــد برپـــــور خستـــــــه روان

بــــزرگان برفتــــند با او بهــــــــــم       چو طوس و چو گودرزوچون گستهم

هـمه لشکر از بهــــر آن ارجمــــــند       زبان برگشادنـــــد یکســــر زبـــــند

که درمـــان ایـــن کار یـــزدان کنــد      مگـــــــرکین سخـــــن برتو آسان کند

یکی دشنه بگـــــرفت رستم به دست       که از تن ببرد سر خـــــــویش پست

بـــزرگان بـــــــدو انــــدرآویختنــــد       زمژگان هــــــمی خون فرو ریختند

بدو گفت گودرز کاکنون چه ســــود       که از روی گیتــــــی برآری تو دود

تو بر خویشتن گر کنی صد گـــــزند      چه آسانـــــی آید بــــدان ارجمــــــند

اگر مانـــد اورا به گیتـــــی زمــــان       بماند تو بی رنــــــــج با او بمـــــان

وگر زین جهان این جوان رفتنیست        به گیتی نگه کن که جاوید کیســـت

شکاریم یکــسر هـــمه پیش مـــرگ       سری زیر تاج و سری زیر تـــرگ

 

19

 

به گودرز گفـت آنزمان پهــــلوان     کزایـــدر برو زود روشـــــــن روان

پیامی زمن پیـــــش کاوس ببـــــر     بگویـــش که ما را چه آمد بــــــــسر

به دشنه جگـــر گاه پـــور دلیــــر     دریـــدم که رستم مـــــماناد دیــــــــر

گرت هــیچ یاد است کردار مـــن      یکی رنجه کن دل به تیــمار مــــــن

از آن نوشدارو که در گنج تســت     کجا خسته گان را کنــــد تن درســت

به نزدیک من با یکی جــــام می      سزد گر فرستی هم اکـــــنون به پــی

مگر کو به بخـــــت تو بهتر شود     چو من پیش تخت تو کهـــــــتر شــود

بیامـــد سپهــــبد به کـــــردار باد      به کاوس یکـــسر پیامـــــش بـــــــداد

بدو گفــــــت کاوس کز انجمـــن      اگـــــر زنــــده مــانــــد چنین پیلتــــن

شود پشت رستم به نیـــرو تــــرا     هــلاک آورد بی گمـــــــــانی مــــــرا

اگر یک زمان زو بمن بد رســد      نسازیــــــم پاداش او جــــز به بـــــــد

کجا گنجد او در جهـــان فـــراخ      بدان فــر وآن بـرز وآن یال و شــــاخ

شنیدی که او گفت کاوس کیست      گراوشهریاراست پس طوس کیســـت؟

کجا باشد او پیـش تخـــنم به پای      کجــــــا رانــــد اوزیر فـــرهـــــمــای

به دشنام چندی مـــرا برشمـــرد      به پیــــــــــش سپه آبـــرویم ببــــــــرد

چو فــــرزند او زنده ناند مــــرا      کنون خاک باشـــــد به دســـت انـــدرا

سخن های سهــــراب نشنیده ای      نه مـــردی بزرگ و جهــــان دیده ای

کز ایرانیان سر بـــــبرم هــــزار     کنـــــم زنــــــده کاوس کـــی را به دار

اگر ماند او زنده اندر جهـــــــان      به پیچـــد ازو خود کهـــان و مهـــــان

کسی دشمن خویشـــتن پــــرورد     به گیتـــــی درون نام بـــــد گستــــــرد

چو بشنید گودرز برگشــــت زود     بر رستــــــم آمـــــد به کـــــــردار دود

بدو گفــت خــــوی بد شهـــــریار     درختیســــت خنــــگی هـــمیشه به بار

ترا رفــــت باید به نـــــزدیک او      درفــــــشان کنی جــــان تاریــــک او

 

20

 

بفــــــرمـــود رستـــم که تا پیشـــــــــکار      یکــــی جامــــه افگـــند بر جویبار

جـــوان را بر آن جامـــــه آنجــــــــایگاه       بخـــوابیـــــد و آمد به نزدیک شاه

گــــو پیلتــــن ســـرســـــوی راه کـــــرد      کـــس آمـــد پسش زدو و آگاه کـرد

که سهــــراب شد زین جهــــان فـــــراخ      هـــــمی از تو تابوت خواهد نه کاخ

پدر جســـت و بر زد یکـــی ســـــرد باد      بنالیـــد و مـــــژگان بهــــــم برنهاد

پیــــــاده شد از اسپ رســـــتم چــــو باد      بجـــــای کله خـــــــاک بر سر نهاد

هـــمی گفـــت زار ای نبــــــــرده جوان      ســـر افــــــــراز و از تخمۀ پهلوان

نبینـــــد چو تو نیز خـــــــــورشید و ماه      نه جوشن، نه تخت و نه تاج و کلاه

کــــــــرا آمـــد این پیش کامـــــــــد مرا       بکشـــــتم جـــــوانی، به پیران مرا

نبیـــره جهـــــاندار ســــــام ســـــــــوار      ســــوی مـــادر از تخمــــــۀ نامدار

بریدن دو دستـــم ســـــزاوار هــــــست      جـــز از خاک تیـــره، مبادم نشست

کدامــــین پـــدر هـــرگز این کار کــرد      ســـزاوارم اکــــــنون به گفتار مرد

به گیـــتی که کشتــــست فـــــــرزند را      دلیــــر و جـــــوان و خ««ردمند را

نکوهــــش فـــراوان کنـــــــــد زال زر      هــــــمان نیــــز رودابۀ پر هـــــنر

بدیــــن کار پـــوزش چه پیــــش آورم؟      که دل شان به گفــتار خویش آورم

چه گوینــــد گـــــــردان و گردن کشان      چو زین سان شود نزد ایشان نشان؟

چه گویــــــم چو آگه شــــــــود مادرش      چگـــــــونه فـــرستم کسی را برش

چه گــــــویم چـــــــرا کشتمش بی گناه      چــــرا روز کــــــردم برو برسیاه؟

پدرش آن گــــرانمــــایۀ پهــــــــــلوان      چـــه گوید بدان پاک دخـــت جوان؟

بریــــن تخــــمۀ سام نفـــرین کننــــــد      هــــمه نام مـــن نیز بی دیــــن کنند

که دانســت کین کــــودک ارجمـــــــند      بدیــــن سال گــــردد چو سرو بلند

به جنـــگ آیدش رای و ســـازد ســپاه      به مـــن برکند روز روشن ســــیاه

بفـــــرمــود تا دیبـــــۀ خســــــــــروان      کشــــیدند برروی پـــــــور جوان

هــــمی آرزوگاه وشهـــــر آمـــــــدش       یکی تنــــگ تابوت بهـــرآمــــدش

از آن دشـــت بردنـــد تابــــــوت اوی        سوی خیــــمۀ خویش بنمود روی

به پرده ســـــرای آتــــــــش اندر زدند       هـــمه لشکرش خاک بر سر زدند

همان خیــــــــمه و دیبۀ هــــفت رنگ      هــــمه تخـــت پرمایه زرین پلنگ

برآتــــش نهــــــــادند و بر خاست غو      همی گفت زار ای جهـــــــاندار نو

دریـــغ آن رخ و بـــرز وبالای تـــــو       دریغ آن هــــمه مــردی و رای تو

دریغ ایــــن غـــم و حسرت جان گسل      زمـــادر جـــدا وز پـــــدر داغ دل

همی ریخت خون و هـــمی کند خاک       هــــمه جامــــۀ خسروی کرد چاک

هـــــــمه پهـــــلوانان کاوس شــــــــاه       نشســــــتند برخـــــاک با او به راه

زبان بــــــزرگان پـــراز پنـــد بــــود       تهــــمتن به درد از جگــــر بند بود

چنـــین است کـــــــردار چـــرخ بلند       به دستـــی کلاه وبه دیگــر کمنـــــد

چو شادان نشــــیند کســـی با کــــلاه       به خـــــم کمنـــــدش ربایــــــد رگاه

چرا مهر باید هــــــمی درجهــــــان       چــــو باید خـــرامید با هــــــمرهان

چو اندیشــــۀ گـــــــــنج گـردد دراز      هـــمی گشت باید ســوی خــاک باز

اگـــر چــــرخ را هست ازین آگهی       هـــمانا که گشتست مغــــزش تهــی

چنان داد کزین گردش آگاه نیـــست      که چون و چرا سوی او راه نیســـت

بدین رفــــــتن اکنون نباید گـریست       ندانم که کارش به فـــرجام چیـــست

به رستم چنیــــن گفـــت کاوس کی      که از کوه البــــــرز تا بـــرگ نـــــی

همی برد خواهد به گردش سپهــــر      نباید فگنـــــدن بدیــــن خاک مهـــــر

یکی زود ســـــازد یکــــی دیـــرتر      ســـــرانجــــــام برمـــرگ باشد گذر

تو دل را بدین رفـــته خرســــند کن     هـــــمه گـــــوش سوی خردمـــند کن

اگــــر آسمــــان برزمیــــن برزنی      وگــــــر آتش انــــدر جهــــان برزنی

نیابی همــــان رفـــــته را باز جای      روانش کهــــــــن شد به دیگر سرای

مـــــن از دور دیـــدم برو یال اوی      چنـــان بــــرز وبالاو گـــــوپال اوی

زمــــانه بر انگیخـــتش با سپــــــاه      که ایدر به دست تو گـــــردد تبـــــاه

چه سازی و درمان این کارچیست       برین رفته تا چند خـــواهی گریست

بدو گفت رستم که او خود گذشــت       نشستــــیت هـومان درین پهن دشت

زتوران سرانند و چندی زچـــــین       از ایشـــــان به دل در مدار ایچ کیـن

زواره ســــــپه را گــــذارد به راه       به نیــــروی یزدان و فـــــرمان شـاه

بدو گفت شاه ای گو نامــــــــجوی       ازیـــن رزم اندوه ات آیـــد به روی

گر ایشان به من چند بد کـــرده اند       وگـــــر دود از ایــــران برآورده اند

دل من زدرد تــو شد پـــــــرزدرد       نخــــواهم از اییشان هـــمی یاد کرد

 

21

 

 

وزان جایــــــگه شاه لشکــــــــر براند     به ایــــران خـــرامیـــد و رستم بماند

بــــدان تـــازه وارد بیامـــــــــــد زراه     بــدو آگهـــــی آورد زان سپـــــــــــاه

چــــو آمــد زواره سپـــــیده دمـــــــان     سپــــــه راند رستـــم هـــم اندر زمان

پس آنگه سوی زابلــــستان کشیــــــــد     چـــو آکاهی از وی به دسـتان رسیـد

هــــمه سیستــــان پیــــش باز آمــــدند     به رنــــج و به درد و گــــداز آمـــدند

چو تابــــوت را دیـــد دســــتان ســـام      فــــرو آمـــد از اســپ زرین ستـــام

تهـــــمتن پیـــاده هـــمی رفت پیـــــش     دریـــده هـــمه جامه دل کـــرده ریش

گشــــادند گـــردان ســـراســر کمــــر     هـــــمه پیش تابـــوت برخاک ســـــر

هــــمی گفت زال، اینت کاری شگفت      که سهـــراب گــرز گـــران برگرفت

نشـــــانی شـــد اندر مـــیان مهـــــــان     نزایــــد چنــــــــو مــادر اندر جهــان

همی گفت و مــــژگان پر از آب  کرد     زبان پـــرزگفــــتار سهـــــــراب کرد

چو آمد تهـــــمتن به ایوان خویــــــش     خـــــروشیـــــد و تابوت بنهـــــاد پیش

ازو میــــخ برکنـــد وبگـــــشاد ســـر     کفـــــن زو جــــدا کرد پیـــــــــش پدر

تنـــش را بدان نامــــدران نمــــــــود      تو گفــــتنی که از چرخ برخاست دود

مهان جهـــان جامـــه کــــردند چاک      به ابــر اندر آمــــد سرگــــرد و خاک

هـــــمه کاخ تابوت بد ســـر به ســـر    غنــــوده به صـــــندوق در، شـیر نــــر

تو گفتی که زال است با یال و سفت      غمی شد زجنگ اندرآمد بخـفـــــــــت

بپوشـــید بازش به دیبـــــــــای زرد      سر تنــــگ تابـوت را سخــــــــت کرد

همی گفت اگر دخــــــمه زرین کنم      زمشک سیه گـــردش آگیــــــن کنــــــم

چو من رفته باشم نمـــــاند به جای       وگـــرنه مــرا خود جز این نیست رای

یکی دخـــمه کـــردش زســم ستور      جهـــانی ززاری هـــمی گشت کــــــور

تراشیــــده تابوت اش از عود خـام      بـــرو بــر زده بنـــد زریــــــــــن لگـام

به گیتـــــی همی بر شد این داستان     که چــون گشــــت فــــــرزند را پهلوان

جهان سر به سر پر زتیمـار گشت      هر آنکس که بشنید، غـــــمخوار گشت

به رستم برآن حال چــندی گذشت       به گـــــرد دلش شــــادمـانی نگشـــــت

به آخر شکیبــــــایی آورد پیـــــش      که جــز آن نمــی دید هــــنجار خویـش

جهان را بسی هست ازین سان بیاد     بســـی داغ برجــــان هـــــــرکس نهـاد

کرا در جهان هست هوش و خـرد      کجــــا او فــــریب جهـــــان میبـــــرد

وزان روی هومان به توران رسید     بگفـــت او به افـــراسیـــــاب آنچه دیـد

او او مانده بود شاه توران شگفت       وزان کار انــــدازه بی بـر گرفـــــــت

چنیــــن گفت بهــــــرام نیکوسخن      که با مـــــرده گان آشــــنایی مکـــــن

نه ایدر همی ماند خـــــواهی دراز      بسیچیــــده باش و درنگـــی مــــــساز

پس از پور یکـــماه مادر بزیسـت      بـــمرد و به خاکش چه مردم گریسـت

چنین است رسم ســـــرای کهــــن     ســـرش نیست پیـــــدا و پایش زبــــن

به تو دادیکـــــروز نوبـــت پـــدر     ســــزد گــــر ترا نوبــــــت اید به سر

چنین است و رازش نیامـــــد پدید     نیــــــابی بخیــــــره چه جویی کلیــــد

در بســـــته را کــس ندارد کــشاد     بدیـــن رنـــج عــــمر تو گـــردد به باد

یکی داستان است پرآب چشــــــم      دل نازک از رســــــتم آیــد به خـــشم

ولیکن که دانند گذشت از قــــضا     چنیـــــن بد قضــــا از خـــــــداوند ما

چو برکس نماند جهــــان پایــــدار    همـــــــان به که نیــــــکی بود یادگار

بگفـــــتم من این داستان را تمـام     ابــــر مصطفــــــی باد از مـــــا سلام

 

پایان

 

لغتنامه

 

آبشخور: جای آبخوری یا آبگیری؛ روزی                   بادافراه: مجازات، جزاء پاداش

آبنوس: نوعی درخت؛ وزنین؛ سیاه، تیره                    بادساز: سبک، سبم مغز؛ تیزگرد

آحتن: برآوردن تیغ از غلاف                               باره: دیوار قلعه، حصار؛اسپ، فرس

آژدن: سوراخ کردن؛ سوهان زدن؛ بخیه کردن               ببربیان: لباس از پوست ببر یاپلنگ

آذر گشسپ: نام آتشکدۀ در بلخ،برق، صاعقه               بد سگال: بداندیش بدخواه

آژنگ: چین و شکن                                       برگستوان: پوشش زره دار

آژیر: آماده؛ تیار؛ زیاده بسیار                              برنا: جوان، نوجوان

آوا: آواز، بانگ                                           بزه: گناه، خطا

آهو: عیب؛ نقصان                                         بسیج: اسباب و سامان سفر، قصد و اراده

انباز: شریک؛ همدم، همتا؛ مانند                            بنه: آذوقه و لوازم لشکریان

انوشه: شاد؛ خوشحال، جاویدان، آفرین، مرحبا               پالهنگ: کمند، افسار

اورند: شکوه؛ مکر وحیله                                   پتیاره: آفت؛ بلا؛ زشت مهیب

ایدون: حالا، اکنون؛ اینچنین، همچنین                       پدرود کردن: وداع کردن، ترک کردن

بابزن: سیخ کباب                                         پرنیان: ابریشم، حریر

باختر: غرب ، مغرب                                     پژوهیدن: جستجو کردن، تحقیق کردن

پشیز: پول خورد، کم ارزش                        دستان: مکر وحیله؛ سرود و نغمه

پی:قدم                                                   دشنه: خنجر، کارد

پیرایه: زیبوزینت؛ زیور                             دم: نفس؛ بخار؛ هوا

پیغاره: ملامت، نکوهش                             دمان: حمله ور؛ صفتی برای جانوران درنده

پیکان: نیزه، تیر                                      دنان: ناکسان؛ پست فطرتان

پیلتن: قوی الجثه                                      دوده: خانواده، نام ونسب

تاو: تاب، قدرت، توان                               دهر: روزگار، عهد و زمان

تذرو: مرغ دشتی                                     دهقان: زارع؛ ارباب ده؛ تاریخ دان

تهمتن: تنومند ، پهلوان                              دیبه: ابریشم، حریر

جوشن: زره                                           دیو: موجود افسانوی هولناک، اهریمن

چمان: خرامان                                        راد: جوانمرد، کریم

چوگان: چوب دست برکج برای چوگان بازی                    رامش: آسایش؛ سرود وآواز

چیره : غالب؛ مسلط                                  رخش: اسپ؛ نام اسپ رستم

حنظل: سفره انداختن                                 رد: پهلوان، نجیب وازاده

خدیو: خداوند، پادشاه امیر                          رستن: خلاص شدن، نجات یافتن

خفتان: رزه بند تا سر زانو                          رش: گز؛ تپه

خنک:خوب، خوش، خجسته                       رودزن: رود نواز

خواسته : متاع ، ثروت                              رویین تن: محکم، سخت، بی مرگ

خوی: عرق صورت                                 ریک:ریگ

خیره: نادانی، جاهلی                                 ریو: فریب، مکر و حیله

دادار: داددهنده، بخشنده                              زفتی : سختی، درشتی

دخمه: مقبره                                            زنگار: زنگ زده گی، سبز، کبود

دد: جانور درنده، حیوان وحشی                    زه: تار کمان؛ حاشیه کناره

درع: زره، جوشن، جامۀ جنگ                    زینهار: امان، پناه؛ عهد و پیمان

دژ: قلعه، حصار                                       ژرف: عمیق

دژآگاه: خمشگین و سهمناک                        ژگان: نیزۀ کوتاه

دژم: اندوه گین، دلتنگ                               ژیان: خشمناک درنده

ساج: چوب گرانبها برای ساختن تخت            کنام : جایگاه حیوانات

سپرغم: ریحان                                         کندآور:دلیر، شجاع؛ دانشمند، دانا

سپنج: گذرنده، ناپایدار؛ خانۀ موقتی               کوپال: گرز؛ قوت وتوانایی

سپهبد: سپه سالار، سر لشکر                       کی: پادشاه

سترگ: تنومندو بزرگ                               گاه: جای، مکان؛ وقت، زمان؛ تخت، اورنگ

سفته: دارای نوک نیزه؛ تیز                         گرد: پهلوان، دلاور

سگال: فکرواندیشه                                    گشن: انبوه، فراوان

سندروس: نوعی از مادۀ زرد شبه کهربا          لابه: زاری ، چاپلوسی

سسسور: جشن عروسی؛ دیوار قلعه               موبد: روحانی زردشتیان

شید: خورشید                                           میان: همبان

شیرلوژن: جنگ آورشجاع، پهلوان                میغ: مه غلیظ وابر

طلایه: قسمت مقدم لشکر                             میسره: جانب چپ سپاه

عجم: مردمان عرب                                   میمنه:، جانب راست سپاه

عنان: لگام، دهانۀ اسپ                                نامور: نامدار، مشهور                                      غرا: اسپی که در پیشانی اش داغ سپید باشد                    نای: نی

غرم: گوسفند کوهی؛ ضرر، زیان                  نبرده: جنگی، جنگ آزموده

 

غو: نعره و فریاد بلند                                  نبید: شراب

فتراک: تسمۀ چرمین برای بستن شکار                       نژند: اندوهگین، خسته، افسرده

فر: زیبایی، آرایش؛ نور، پرتو                       نمام: سخن چین

فرتوت: سالخورده؛ سست، ضعیف                 نوا: آواز، آهنگ

فروهشته: فرو گذاشته                                 نوش: عسل؛ چیز گوارا و شیرین

فسار: افسار                                             نوند: تند و تیز

فسون: افسون                                           نیا: جد، پدر کلان

قفیر: پیمانه                                              نیام: غلاف شمشیر

قلب: دل؛ برگردانیدن، وازگون کردن             نیو: جوان، دلیر، پهلوان

کانا: نادان، احمق                                      ویر: یاد، حافظه، هوش

کدخدا: ارباب ده؛ لایق، سزاوار                    ویژه: خاص

کژی: خمیده گی، نادرستی، فریب                  ویله: آواز بلند، فریاد

هزینه: خرچ                                            هوز: آفتاب

هژیر: شیر درنده                                      هوا: آرزو، هوس؛ آهنگ نغمه

همال: همتا، برابر                                     هیون: شتر کلان

همیدون: همین دم، همچنین                           یال : گردن؛ موی های گردن اسپ و شیر

 

فهرست نام کسان

قابل یاد آوری است که کتاب ( اندرزنامه ای فردوسی) اثر دکتور غلام حیدر یقین شامل فهرست نام کسان است که در آن اضافه از صد نام درج گردیده. اما چون حروفچینی آن در انترنت اساس صفحه بندی کتاب را برهم زده است از آوردن آن به ایجا صرف نظر گردید. امید دوستداران کتاب تا زمان چاپ آن از طرف مولف حوصله به خرچ داده و ما را معذور دارند

یاداشت نویسنده عنوانی تیم موج

کتابی را که خوانده اید، بیش از چهار صد  صحیفه است. تا چاپ شدن تمام کتاب که به نام «اندرزنامۀ فردوسی» مسمی شده است، زمان بیشتری را باید منتظر بود؛ به همین دلیل خواستم تا خلاصه و فشردۀ این رساله را به این وسیله به دسترس دوستان و هوا خواهان شعر فردوسی قرار دهم.

از زحمات بی شایبۀ دوست و برادر گرانقدرم جناب نعمت الله ترکانی و فرزند ارجمند شان آقای فرهاد ترکانی و دیگر دست اندر کاران تیم موج اظهار سپاسگذاری می نمایم. ایشان با تحمل و بردباری تمام در حروفچینی و تایپ این کتاب زحمات فراوان کشیده اند.  یاری  پروردگار عالمیان و موفقیت های هرچه بیشتر، در اشاعۀ آثار علمی و تحقیقی همراه شان باشد.

دکتور غلام حیدر «یقین»

پایان