دوستداران افغان موج
بازدید های اخیر
عناوین تصادفی
زلزله هرات و دلایل وقوع زلزله در افغانستان
منتشر شده در پنج شنبه, 02 قوس 1402 08:16 | 
| 
| بازدید: 240
| | بازدید: 240
درماه اکتبرسال جاری شاهد زلزله ای مخربی در ولایت هرات ، ولسوالی زنده جان و نواحی اطراف آن بودیم که تعداد زیادی از هم وطنان ما جان های خود را از دست داده و یا زخمی شدند. ساکنان چندین قریه ، دار و ندار شان از بین رفت.ولی با وجود شرایط بد اقتصادی در کشور، سایر هم وطنان عزیز ما از اکثر نقاط کشور و هم چنان از خارج با ارایه کمک های نقدی و جنسی به یاری آسیب رسیده گان این ولایت شتافتند و نشان دادند که همبستگی مردم ما خلل ناپذیر است.
روح رفته گان شاد، صبر و شکیبایی به غمدیده ها.
در این جا سوال مطرح میگردد که چرا زلزله بصورت مداوم در کشور به
وقوع میپیوندد که سبب فاجعه میشود. زلزله در نتیجه انفعالات عمق زمین ، موجب لرزش و ارتعاشات در قشر یا پوسته زمین شده که در سطح زمین سبب تخریبات میشود. زلزله پدیده طبیعی است که بصورت گسترده در سطح زمین به مشاهده میرسد.
در اینجا لازم میدانم پیرامون سایزمولوجی یا زلزله شناسی در افغانستان بصورت مختصر و برای طیف وسیع از خواننده گان گرامی معلومات ارایه نمایم.
زلزله های که در افغانستان و دیگر نقاط جهان به وقوع میپوندد توسط استیشن های زلزله نگار جهانی و منطقه یی بصورت شبانه روزی ثبت و اطلاعات آن به دسترس کشور ها و علاقمندان قرار میگیرد تا در نتیجه آن نقشه های سایزمیکی یا زلزله شناسی ترتیب و جهت پلان گذاری ساختمانی شهری از آن استفاده میگردد. زلزله شناسی در افغانستان سابقه طولانی ندارد و معمولا زلزله های که در افغانستان به وقوع میپوست توسط مراکز زلزله جهانی ثبت و نتایج آن به نشر میرسید. در سال های شصت میلادی در چوکات فاکولته انجینری پوهنتون کابل اولین مرکز زلزله سنج
ایجاد گردید که زلزله های واقع شده را ثبت مینماید و استیشن آن در ساحه قرغه فعالیت میکند که بصورت شبانه روزی ارتعاشات یا لرزش های زمین را ثبت و به اساس آن نقشه های سایزمیکی کشور ترتیب میشد.زلزله ای که به تاریخ پانزده اکتوبردر ولایت هرات به وقوع پیوست با تمام مشخصات آن در این مرکز ثبت شده است.( نمونه یی از ثبت اطلاعات زلزله هرات)
با تاسیس انستیتوت پولیتخنیک کابل در سال 1967 و ایجاد دیپارتمنت جیولوجی، تفحص و اکتشاف معادن مواد مفیده جامد توسط شادروان پروفیسور سلاوین و به همکاری استادان مجرب داخلی ،زمینه آن میسر گردید تا در پهلوی تربیه محصلان سروی و اکتشاف معادن ، تحقیقات پیرامون ساختمان و تکتونیک زمین و هم چنان ماهیت زلزله بصورت منظم انجام گردد ( بنده افتخار اولین دوره از محصلان این دیپارتمنت را دارم). جمع آوری مواد جیولوجیکی و تحقیقات توسط استادان داخلی و خارجی چه هنگام تطبیقات جیولوجیکی محصلان در نقاط مرکزی افغانستان ( تطبیقات جیولوجیکی محصلان رشته های جیولوجی برای اولین بار در تاریخ آموزش کشور و با تیم مجهزصحی و خدماتی و با امکانات ترانسپورتی ومراکز رهایشی انجام میشد) و چه در سفر های جداگانه ماه وار استادان میسرگردید. با جمع آوری مواد از نقاط مختلف افغانستان و با همکاری ریاست سروی معادن وزارت معادن و صنایع و زحمات استادان داخلی و خارجی این دیپارتمنت و سایر استادان انستیتوت پولیتخنیک کابل ، اولین موزیم جیولوجیکی که در سطح کشور بینظیر بود، در چوکات دیپارتمنت جیولوجی تاسیس گردید که بعدا به مرکز پژوهشی استادان و علاقه مندان و هم چنان مرکز بازدید مهمانان داخلی وخارجی مبدل گردید.
علاوه بر نمونه های معادن درین موزیم ، نمونه های به نمایش گذاشته شده بود که لغزش وجا بجایی حرکات زمین را که سبب ایجاد زلزله و سایر فعالیت های جیولوجیکی میشود ، نشان میداد. ( مسولیت علمی و اداری این موزیم تا سال های زیادی بدوش من بود و فعلا نمیدانم سرنوشت آن به کجا رسیده است). نتایج تحقیقات جیولوجیکی و تکتونیکی چندین ساله در اثری بنام "تکتونیک افغانستان" توسط پروفیسور سلاوین منتسر گردید که فعلا هم میشود از آن استفاده کرد .
اکنون بصورت مختصر و در مورد اینکه چرا در افغانستان و به خصوص در هرات زلزله به وقوع میپوندد به گونه مختصر صحبت میکنم. طوریکه معلوم است پوسته زمین به حیث یک سیستم بسته از قطعات بزرگ احجار تشکیل گردیده که بنام میگا پلیت یاد میشود که توسط شکستگی های بزرگ احاطه شده است. این کتله های بزرگ دایم در حرکت بوده و باعث فعالیت های جیولوجیکی از جمله زلزله میشود. زلزله علاوه بر تخریب ساختمان ها موجب تغیراتی در سطح زمین میشود به گونه مثال میتوان از جهیل های نام برد که در اثر زلزله در مسیر دریا ها ایجاد میگردد مانند جهیلی که در دره کهمرد در ولایت بامیان تشکیل شده است . در افغانستان این پلیت یا یلاک های درجه دوم به نام های مختلف یاد میگردد مانند بلاک کابل ،بلاک هلمند ، بلاک فراه وغیره.
کشور ما افغانستان همانطوریکه از نگاه معادن غنی و متنوع است از نگاه جیولوجیکی ساختمانی و تکتونیکی دارای ساختمان منحصر به فرد است و زلزله نیز یکی ازپدیده های جیولوجیکی است که در افغانستان به بصورت مداوم به مشاهده میرسد. قوه تخریبی فوق العاده زباد زلرله دراپی سنتر یا مرکز روی زمین دیده میشود. ولسوالی زنده جان ومناطق هم جوار آن احتمالا درساحه اپی سنتر زلزله قرار داشته است که موجب تخریبات زیاد شده است.هر قدر که از این ساحه دور میشویم ، قدرت تخریبی زلزله کاهش میابد. مثلا در شهر هرات و فراه زلزله به آن شدتی که در زنده جان بود به مشاهده نرسید و ساختمان ها کمتر تخریب شدند. از نقطه نظر زلزله خیزی، کل ساحه کشور شامل کمربند زلزله خبز مدیترانه میباشد که یکی از زلزله خیز ترین مناطق جهان میباشد. از نکاه پلیت تکتونیک ، در محدوده افغانستان دو میگا پلیت جهانی یعنی پلیت های یوریشیا و هندوستان در امتداد شکستگی های بزرگ هریرود، پنجشیر و بدخشان مرکزی هم سرحد میباشد. حرکت پلیت هندوستان به طرف شمال سبب میشود تا انرژی فوق العاده زیادی به شکل اهتزازات در امتداد این سرحد به ویژه در قسمت های شمال شرقی یعنی ناحیه بدخشان به شکل زلزله ایجاد گردد .زلزله به ذات خود عبارت از انرژی فوق العاده زیادی است که از اعماق زمین به شکل اهتزازات به اطراف انتشار میابد. باید خاطر نشان نمود که ناحیه بدخشان بخش دیگری ازمناطق زلزله خیز افغانستان محسوب میشود در محدوده سرحد پلیت های متذکره قرار دارد و در گذشته زلزله های مخربی به وقوع پیوسته است . انتهای غربی این سرحد یعنی ناحیه هرات در گذشته آن چنانی زلزله خیز محسوب نمیشد واز مناطق با زلزله های ضعیف به حساب میرفت. هم چنان اطلاعاتی کافی در دست نبود. ولی با وقوع زلزله مخرب ماه اکتوبر امسال در این ناحیه، معلوم شد که این قسمتی از شکستگی هریرود و یا انتهای غربی سرحد پلیت های یوریشیا و هندوستان هم به تدریج جان میگیرد . پس لرزه های متعدد چندین روزه شاهد این مدعا است . احتمالا وقوع زلزله های بعدی دور از امکان نیست و توجه مسوولین در زمینه ضروری است.
منطقه ای دیگری که در حاشیه این شکستگی بزرگ هریرود قرار دارد ، بلاک کابل است که شهرکابل در محدوده آن قرار گرفته است. این بلاک از چهار طرف توسط شکستگی ها با اعماق زیاد قرار گرفته است. با توجه به ساختمان مخصوص تکتونیکی این بلاک ، ما شاهد بروز زلزله های با مگنیتود (شدت زلزله ) میباشیم ولی با توجه به زلزله مخرب هرات امکان وقوع زلزله مخرب در شهر کابل دور از امکان نیست . متاسفانه در چند دهه اخیر در این شهر چندین ملیونی ، ساختمان های اعمار گردیده که به معیار های زلزله خیزی توجه نشده است . پیشنهادات و نظریات انجیینران محترم ساختمانی و مسوولین در زمینه فوق العاده مهم و با ارزش میباشد.
با حرمت
پوهاند دکتورنجیب الله صفدری
استاد و آمر پیشین دیپارتمنت جیولوجی انستیتوت پولیتخنیک کابل