افغانستان، کشوری که در ظاهر همچون گنجی بی‌ نظیر در قلب آسیای مرکزی می‌ درخشد و به عنوان یکی از غنیترین منابع طبیعی جهان شناخته می‌ شود، در حال غارت است و میلیون‌ ها افغان در فقر مطلق و نابرابری زندگی می‌ کنند.

این کشور که انتظار می‌ رفت با منابع طبیعی و پتانسیل انسانی بی‌ نظیر خود به یکی از مرفه‌ ترین کشورهای منطقه تبدیل شود، پس از خروج نیروهای خارجی و سقوط رژیم دست‌ نشانده، وارد دورانی تاریکتر و خطرناکتر شد.

در طول این سال ‌ها، میلیاردها دالری که به عنوان کمک‌ های بین ‌المللی و برنامه‌ های توسعوی به مصرف رسید، در واقع درآمدهائی را تشکیل می ‌داد که به جیب جنگسالاران، دلالان و مقاطعه کاران وابسته به شبکه‌ های مشکوک می ‌رفت و در نهایت منجر به کاهش رفاه مردم و افزایش فقر کلی در جامعه شد. این وضعیت، افغانستان را بلافاصله پس از خروج نیروهای خارجی در بحران شدید اقتصادی و اجتماعی فرو برد و در عرض چند ماه، کشور وارد عمق بی سابقه ای از فقر شد که هنوز هم ادامه دارد.

با استقرار مجدد طالبان در قدرت، دارایی ‌های باقیمانده از آخرین «چور بزرگ» سران رژیم در اولین فرصت به یغما رفتند. در پی آن، محدودیت‌ های شدیدی بر آزادی‌ های فردی و جمعی اعمال شد؛ از جمله بسته شدن مکاتب دخترانه، ممنوعیت فعالیت ‌های زنان در بسیاری از حوزه ‌ها و تعطیل مراکز آموزشی، که زندگی را برای میلیون‌ ها نفر دشوارتر ساخت. امروزه، حدود ۳۰ میلیون نفر از جمعیت ۴۰ میلیون نفری این کشور زیر خط فقر زندگی می ‌کنند؛ خانواده‌ ها شب‌ها گرسنه می‌ خوابند و زنان برای یافتن یک تکه نان، ساعت ‌ها در مقابل نانوایی‌ها گدایی می ‌کنند.

در حالی که جهان همچنان بر طبل نقش مخرب مواد مخدر در جوامع خود می ‌کوبد، واقعیت همواره این بوده است که افغانستان یکی از بزرگترین منابع تولید و قاچاق مواد مخدر در جهان است.

این در حالی است که افغانستان همواره میتوانست به لحاظ داشتن بیشترین منابع طبیعی، آب فراوان، آب و هوای مناسب و نیروی کار جوان و مستعد، یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان محسوب شود، اما با عنوان ننگین بزرگترین تولید کننده هروئین جهان، ثروت این کشور یا به غارت رفته یا در دست کسانی است که از طریق قاچاق مواد مخدر، فساد، جنگ ‌افروزی و غارت، به ثروتمندترین مردم منطقه تبدیل شده‌ اند.

بدون شک، سیاست های دهه های گذشته، کشور را به طور هدفمند به سمت گدایی و وابستگی سوق داده است و کمک های خارجی که ظاهراً برای توسعه و رفاه مردم در نظر گرفته شده بود، در واقع به جیب بیوروکرات ها، جنگ سالاران و دلالان رفته و فقر، بی خانمانی، بیکاری و بیماری را افزایش داده است.

در حال حاضر، وضعیت اقتصادی و اجتماعی افغانستان به گونه‌ ای است که به سختی میتوان آینده‌ ای روشن برای آن تصور کرد. بیکاری گسترده، فقر گسترده، محدودیت‌ های شدید حقوق زنان و کودکان و بحران‌ های انسانی مداوم، زندگی را برای میلیون‌ ها افغان به جهنم تبدیل کرده است و تنها ثروت باقی ماندۀ کشور در دست قاچاقچیان بین‌ المللی و اربابان جهانی آنهاست و سهم مردم از آن، فقر، ناامیدی، گرسنگی و بی‌ چیزی است.

بلی، اگرچه افغانستان از نظر منابع طبیعی و انسانی یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان است، اما در واقع «ثروتمندترین گدای جهان» محسوب می‌ شود؛ کشوری که ثروتش غارت می‌ شود و فقر و محرومیت، شیوه زندگی اکثریت مردم است. آینده این کشور که همواره به سیاست‌ های عادلانه، بهره‌ برداری صحیح از منابع و تمرکز بر توسعه انسانی و اقتصادی وابسته بوده، هرگز محقق نشده است. امیدها به ناامیدی تبدیل شده و فقر بر همه چیز و همه کس سایه افکنده است. هیچ امیدی در چشم ‌انداز نیست.

اکنون که جهان‌خواران به طعمه‌های جدید خود هجوم آورده‌اند، نتایج آن‌ها قابل پیش‌بینی است. برآوردها همواره نشان داده‌ اند که اشغال نظامی و غارت افغانستان می‌تواند کمپین ‌های جدیدی را در مقیاس جهانی تأمین مالی کند. در واقع، چهار دهه جنگ در افغانستان که بخشی از استراتژی گدا‌سازی این کشور بوده است، به افزایش کشتارهای بیشتر در جهان دامن زده است.

در حال حاضر، طالبان که  پس از به ‌دست گرفتن مجدد قدرت، کنترول کامل منابع طبیعی کشور را در اختیار دارند، با همکاری  قاچاقچیان و شبکه‌ های بین‌ المللی، به ‌طور سیستماتیک و گسترده، این منابع را به خارج صادر می  ‌کنند. منابع معدنی که شامل طلا، مس، لیتیوم، جیوه، زغال ‌سنگ و سنگ ‌های قیمتی است.

براساس گزارش ‌های غیررسمی و منابع معتبر، هم اکنون، میلیون ‌ها تن معادن غنی افغانستان، به ویژه معادن طلا و لیتیوم، در اختیار قاچاقچیان قرار دارد. لیتیوم افغانستان که یکی از بزرگترین منابع این عنصر در جهان است، در سال‌ های اخیر به عنوان منبع کلیدی برای ساخت بتری های لیتیومی در جهان شناخته شده، اما بخش عمده آن به صورت قاچاق به کشورهای همسایه و بازارهای جهانی صادر می‌ شود.

گزارش‌ های متعددی در این زمینه از وجود قرارداد های پنهانی میان طالبان و قاچاقچیان بین‌ المللی، از جمله قاچاقچیان ایرانی، پاکستانی، هندی و عربی وجود دارد. این قراردادها همگی در خفا و پنهانی صورت می گیرند و هدف آن ‌ها بهره ‌برداری بی ‌رویه از منابع متعلق به مردم افغانستان است.

طبق برخی آمارهای غیررسمی، قاچاق مواد معدنی و منابع طبیعی افغانستان سالانه میلیاردها دالر ارزش دارد که بیشتر آن به جیب قاچاقچیان و شبکه‌ های سازمانیافته و افراد شامل گروه تروریستی طالبان می‌ رود. به عنوان مثال، تخمین زده شده است که قاچاق لیتیوم و مس تنها از افغانستان در چند سال گذشته چندین میلیارد دالر ارزش داشته است.

قاچاقچیان منطقه‌ ای و بین ‌المللی، به‌ عنوان واسطه در انتقال این منابع طبیعی عمل می‌ کنند. این شبکه‌ ها ضمن بهره‌ مندی از حمایت نهادهای نظامی و امنیتی طالبان، شبانه این مواد را از طریق سرحدات شرقی و غربی افغانستان در قالب کاروان‌ های بزرگ از کشور خارج می‌ کنند.

علاوه بر قاچاق مواد معدنی، منابع طبیعی دیگری مانند چوب ‌های نادر، حیوانات کمیاب، و حتی محصولات زراعتی و دامداری، به صورت قاچاق به خارج از کشور صادر می ‌شود.

این قاچاق ها نه تنها اقتصاد ملی را در آینده‌ ای که مردم هنوز در انتظار آن هستند، تضعیف می‌ کند، بلکه آسیب‌ های جدی به محیط زیست نیز وارد می‌ کند. تخریب معادن، آلودگی منابع آب، تخریب محیط زیست و نابودی تنوع زیستی از جمله پیامدهای این غارت است که اثرات شومی بر زندگی مردم افغانستان خواهد داشت.

در واقع غارت منابع طبیعی و غارت پول نقد از اولین عملیات سودجویانه طالبان بود که پس از استقرار آنها در قدرت، ابعاد گسترده تری به خود گرفته است. در هر صورت، این غارتگری ها بدون شک آینده ای تاریک و پر از خطر و بحران را برای مردم این سرزمین رقم می زند.

معادن مس و لیتیوم در ولایت ‌های هلمند و بدخشان اکنون از طریق قراردادهای مخفی وارد بازارهای جهانی می‌ شوند. در مناطق مختلف، قاچاق سنگ‌ های قیمتی و طلا توسط شبکه‌ های مافیایی شبانه انجام می‌ شود. اگرچه اطلاعات دقیقی از حجم و ارزش این قاچاق وجود ندارد، اما برآورد های غیررسمی حاکی از آن است که سالانه میلیون‌ها دلار در این بخش جابجا می‌ شود.

به استناد گزارش های نهاد های حقوق بشری و سازمان ها غیر دولتی مانندHuman Rights Watch (HRW)  و Amnesty International قاچاق معادن، مواد مخدر و منابع در ولایت‌ های هلمند، غزنی و بدخشان به گونۀ بی سابقه جریان دارند.

سازمان ملل متحد در گزارش‌ های متعددی اشاره کرده است که معادن افغانستان، به ویژه معادن مس، طلا و لیتیوم، در اختیار شبکه ‌های قاچاق قرار دارند و به صورت غیرقانونی به کشورهای همسایه و بازارهای بین ‌المللی صادر می ‌شوند.

علاوه  بر گزارش‌ های این سازمان، منابع خبری مانند طلوع نیوز، بی‌ بی‌ سی فارسی و رسانه‌ های داخلی، بارها در مورد قاچاق مواد معدنی و آب در کشور، از جمله قاچاق آب از رودخانه هیرمند و نحوه نظارت بر منابع در سرحدات شرقی و غربی، گزارش‌ هائی منتشر کرده اند.

همچنان گزارش‌ هائی از سوی روزنامه‌ های معتبر بین ‌المللی مانند نیویورک تایمز، واشنگتن پست، بی ‌بی ‌سی و الجزیره، وجود دارد که در تحلیل‌ های خود به فعالیت‌ های قاچاق منابع و آب در افغانستان و نقش قاچاقچیان منطقوی در آنها اشاره کرده‌ اند.

گزارش ‌های کمیسیون حقوق بشر و برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) نیز حاکی از کاهش شدید آب رود هیرمند و سوءاستفاده از منابع آبی در سرحدات شرقی افغانستان و پاکستان است. این گزارش ‌ها نشان می ‌دهند که فعالیت‌ های قاچاق و بهره ‌برداری غیرقانونی، منجر به کاهش آب برای زارعان و ساکنان محلی شده است.

روی هم رفته، تمام اسناد و گزارش‌ های معتبر نشان می‌ دهد که قاچاق منابع طبیعی، آب و مواد معدنی در افغانستان به صورت شبکه‌ های سازمانیافته و با همکاری گروه‌ های قاچاقچی بین‌ المللی و داخلی انجام می‌ شود. این فعالیت ها نه تنها خسارات اقتصادی سنگینی را به کشور وارد می‌ کند، و درآمد حاصل از آن به جیب رژیم مزدور، خانواده‌های قاچاقچیان و گروه‌های مافیایی می‌ رود، بلکه میزان گرسنگی و  فقر گسترده در داخل کشور را افزایش می دهد. در نتیجه، آینده‌ ای ناپایدار و آسیب‌ پذیر را برای افغانستان را رقم می‌ زند.

منابع دسترسی به اطلاعات:

سازمان ملل متحد:

وبسایت رسمی  (https://www.un.org](https://www.un.org)

  بخش ‌های مربوط به افغانستان، حقوق بشر و توسعه برای گزارش‌ های منتشرشده.

گزارش‌ های مربوط به منابع طبیعی و آب در افغانستان را ‌میتوان در بخش UNDP (پروگرام توسعه ملل متحد) و UNEP (برنامه محیط زیست ملل متحد) جستجو کرد.

Human Rights Watch (HRW):

وبسایت  (https://www.hrw.org](https://www.hrw.org)

قسمت «افغانستان» گزارش‌ های مرتبط با قاچاق، منابع طبیعی و حقوق بشر.

Amnesty International:

وبسایت : ([https://www.amnesty.org](https://www.amnesty.org)

بخش گزارش ‌ها و تحلیل ‌های مربوط به افغانستان، در بخش قاچاق و بهره ‌برداری غیرقانونی.

شبکه های خبری:

نیویورک تایمز (https://www.nytimes.com](https://www.nytimes.com)

واشنگتن پست (https://www.washingtonpost.com](https://www.washingtonpost.com

    بی ‌بی ‌سی فارسی: (https://www.bbc.com/persian](https://www.bbc.com/persian

الجزیره:

(https://www.aljazeera.net](https://www.aljazeera.net)

گزارش‌های سازمان‌ های غیردولتی و تحقیقات مستقل:

گوگل با عبارات مانند "Afghanistan natural resources trafficking report",  "Hirmand water diversion", "Afghanistan mineral smuggling report" و غیره.

جستجو با عبارات کلیدی مانند:

   (Afghanistan mineral trafficking report)

 (Hirmand water diversion case)

  (Afghanistan resource smuggling 2023)

 (NGO reports on Afghanistan natural resources)

احمد آریا