همه ساله حدود ۴۳۰ تن زعفران خشک در ۳۰ کشور جهان تولید میشود، که از این مقدار حدود بیشتر از ۹۹.۵ فیصد آن در ۹ کشور به دلیل داشتن شرایط مناسب اقلیمی تولید میشود، که افغانستان با تولید حدود ۱۵.۸ تن سومین کشور تولید کننده زعفران در جهان میباشد.
در بخش صادرات نیز افغانستان بعد از ایران و اسپانیه با اختصاص ۷.۶ فیصد از صادرات جهانی سومین کشور صادر کننده این محصول گرانبها میباشد.
گزارشها نشان میدهد، که از مجموع ۸۵۰ میلیون دالر صادرات افغانستان تا پنجم حوت سال ۱۳۹۷ حدود ۷۰ فیصد معادل ۵۹۵ میلیون دالر ان محصولات زراعتی بوده که از این مقدار حدود ۲۵ میلیون دالر یعنی ۴.۳ فیصد را صادرات زعفران تشکیل میدهد.
با توجه به شرایط مناسب اقلیمی، آب و خاک، اراضی فراوان، تقاضای جهانی و نیروی کار فراوان، حمایت از صنعت زعفران در افغانستان میتواند الگو و مرکز ثقل انکشاف پایدار زراعت در کشورگردد.
یکی از عوامل که میتواند درانکشاف پایدار صنعت زعفران موثر واقع شود معرفی و استفاده از تکنالوجیهای جدید جهت افزایش تولید و پروسس معیاری تولیدات زراعتی بالخصوص زعفران است؛ اما آیا تقلید کورکورانهی تکنالوژی و پرکتسهای جدید بدون تحلیل و تحقیق میتواند موثر باشد یا خیر؟!
اخیراً تکنالوژی تولید زعفران گلخانهی مورد توجه قرار گرفته است و حتی در بعضی ولایات اجرای آن توسط سکتور خصوصی آغاز گردیده است؛ اما اقتصادی بودن این روش تولید زعفران در شرایط اقلیمی افغانستان، اما و اگرهای فراوان دارد، که بطور مختصر به بحث میگیریم:
طرح کشت گلخانهی برای اولین بار در کشور چین منطقه خود مختار تبت در سال ۲۰۰۶ توسط جوان چینی بنام ( بن ) که تحصیلات خود را در رشته زراعت به اتمام رسانیده بود برای اولین بار در جهان اجرا گردید.
اگر چه این طرح در همان اوایل کار توسط متخصصین رد شد و غیر اصولی شناخته شد، لیکن با تلاش ( بن ) این نوع کشت بخاطر بهداشت و کیفیت در سال ۲۰۱۲ به دستور رئیس جمهور وقت چین ملی شد.
کشت گلخانهی زعفران در حال حاضر با توجه به شرایط اقلیمی آن کشور اصلی ترین نوع کشت زعفران در چین میباشد. اجرای این طرح اگر چه در کشورهای دیگر از قبیل اسپانیه، امارات متحده عربی، ترکیه، افغانستان و هندوستان نیز آغاز شده است؛ اما اینکه این روش بتواند از نظر اقتصادی با کشت زعفران در مزرعه رقابت کند جای سوال دارد.
تنها مزیت که در تولید کشت زعفران گلخانهی مورد قبول عدهای از متخصصین میباشد بهداشتی بودن این نوع زعفران است؛ اما بهتر بودن کیفیت و اقتصادی بودن این روش را در مقایسه با تولید زعفران در مزرعه تائید نمیکنند زیرا از نظر اقتصادی این روش همه ساله مستلزم مصارف اضافی همچون احداث سالن سرپوشیده ، تهیه ماشین رطوبت ساز، مصرف انرژی برق ،کندن، انتقال و کشت مجدد پیازها و از نظر تخنیکی کوتاه شدن زمان جذب مواد غذایی توسط ریشه ها ،احتمال شکسته شدن جوانههای پیاز و احتمال خفگی آن دلایل ارجحیت کشت زعفران درمزرعه بجای گلخانه میباشد.
مقایسه در آمد زعفران گلخانهی با مصارف آن نیز بیانگر این واقعیت است که این روش تولید زعفران مقرون به صرفه نمیباشد.
طبق تجارب بدست آمده در هر کیلو گرام پیاز زعفران ۲۰ تا ۲۰ فیصد انها با وزن ۱۵ گرام وجود دارد. لذا برای کشت هزار دانه پیاز زعفران در هر متر مربع به روش کشت گلخانهی نیاز به ۱۵ کیلو گرام پیاز زعفران ۱۰ گرامی است که با خرید ۵۰ کیلو گرام زعفران پس از سورت کردن بدست میآید.
اگر قیمت هر کیلو پیار زعفران بطور اوسط حدود ۱۰۰ افغانی باشد برای تهیه ۱۰ کیلو پیاز به وزن ۱۰ گرام باید ۱۰۰۰ افغانی پرداخت گردد. اگر یک پیاز حد اکثر دو گل بدهد و وزن هر گل حدود ۵.۴ گرام باشد از هر هزار متر مربع کشت گلخانهی حدود ۸۰۰ گرام گل زعفران برداشت میشود، که اگر اوسط قیمت هر کیلو گل زعفران را حتی ۷۰۰ افغانی محاسبه کنیم عاید بدست آمده حدود ۳۶۰ افغانی میشود، که این مقدار عاید حتی بدون در نظر داشت مصارف احداث گلخانه و هزینههای کندن و انتقال و کشت مجدد و مقرون به صرفه نمیباشد.
استفاده از این روش در چین شاید به دو دلیل صورت گیرد.
اول اینکه کشور چین از نظر اقلیمی شرایط مناسب برای کشت زعفران ندارد، بطور مثال در شهر شیوتان چین که من اخیرا ازان جا بازدید و با دهاقین ان صحبت نمودم، به این دلیل از گلخانه برای تولید زعفران استفاده میکنند، که در تمام طول سال بارندگی جریان دارد.
دهاقین آنجا پیاز زعفران را به دلیل بارندگی در فصل تابستان از زمین کشیده و به گدام که حرارت، رطوبت و نور آن کنترول شده است انتقال داده و ذخیره میکنند و در برج سپتمبر پیازها را از محل ذخیره شده به گلخانه انتقال میدهند. در ختم دوره گلدهی پیاز را به زمین زراعتی انتقال داده و در آنجا کشت میکنند و مجدداً در اپریل پروسه مذکور همه ساله تکرار میشود.
در ایران نیز متخصصین به این نتیجه رسیده اند که زعفرانی که در فضای گلخانه تهیه و تولید میشود، مواد موثره و مورد انتظار از زعفران را به حد کافی ندارد. به همین دلیل از نظر اقتصادی و کیفیت محصول به هیچ وجه مورد تایید نیست.
در شرایط افغانستان با توجه به مشکلات و چالشهای، که بر سر راه بیشتر از ۶۰۰۰ هکتار زمین تحت کشت زعفران ازقبیل پایین بودن مولدیت، مشکلات پروسس ، کمبود امکانات و غیره... حتی اگر روش مذکور اقتصادی هم باشد (که تجربه و محاسبات نشان میدهد نیست) با توجه به کمبود امکانات و تخصص و موجودیت هزاران هکتار زمین و اقلیم مناسب خصوصاً نبود بارندگی در تابستان آیا استفاده ازین تکنالوجی ضرورت خواهد بود ؟
پاسخ به این سوال نیاز به بررسی ، مطالعه و تحقیقات همه جانبه دارد.
محمد هاشم اسلمی
منابع:
- علی صومعه سایت الیو
- جان اقا نوید سخنگوی اطاق تجارت و صنایع هفته نامه دهقان 2 حمل 1398
- همتی کاخکی رئیس هیات مدیره جمعیت ایرانی علوم سایت bia2kar.com
- راپور وزرات زراعت ابیاری و مالداری افغانستان- ریاست توسعه غله جات سال 1397