زبان

هر آنکو تکیه دارد بر زبانش
به جنگ عقل میسوزد روانش
زبان هر که در دنیای ما است
بود کوچکتر از حجم دهانش

ضد مولا

بود این قاضی و این شیخ و ملا

به وحشت آفریدن چون گوریلا

خرد در صد تبار شان نه بینی

همگی  فاسد  اند  و  ضد  مولا

جهان ز پرده ی جهل ار که بی نقاب شوی    شکوه جلوه ی خورشید و مهتاب شوی

فــتد به سینه ات  از ابر، گنج  آب  حــیات    برای تشنه لبــی چشمه ی پر آب شوی

براه راست رود گــر کـسی به شهـره رسد    بپای کج نگــران عقــ ده ی تناب شوی

نمـی سزد که روی  پشت  ابـر هـای سـیه     ز پشت ابــر سیه سـر کش آفتاب شوی

تاچې په ټوکوکې پيغورراکړو

په خوب ويده ومه تاشورراکړو

دبی غورۍ له خوب دې پاڅولم

تاپه خنداخندا،شعورراکړو

له ځان بی خوده وم،په خوددې کړمه

راته دې بېرته دزړه زورراکړو

 رسول پویان

هرات در درازنای تاريخ هماره موقعيت سوق‏الجیشی داشته و از نگاه اقتصادی و فرهنگی بسی مشهور بوده است. هرویان در دوره‏های اوستایی، مادها، هخامنشی و ساسانی زندگی ده‏نشینی و شهری را به سبک کلاسیک تجربه کردند. پس از انتشار اسلام در قلمرو خراسان قدیم هرات باز به مرکز فعالیت‏های اقتصادی، تجارت، فرهنگ و تمدن تبديل شد و هرویان در شکلدهی و شيرازه‏بندی مدنيت مختلط اسلامی نقش متبارزی داشتند. این اهميت استراتیژیک در ادوار دولت‏های مستقل خراسانی نیز ادامه پیداکرد؛ لیکن پس از فروپاشی امپراتوری تیموریان دورۀ طولانی بحران سياسی و اقتصادی، انحطاط و اضمحلال فرهنگی و تمدنی این خطۀ باستانی آغاز گردید.

هرات در بستر تاریخ در مسیر شاهراه ابریشم واقع بوده و اهميت ترانزیتی و تجارتی بارزی داشته است. این خطۀ باستان به مثابۀ قلب خراسان بزرگ در ادوار دولت‏های مستقل خراسانی در بین بلخ، نیشابور و ماوراءالنهربسیار مشهور بوده است. پس از سقوط امپراتوری پهناور تیموریان دورۀ درازدامن تقسیم، تجزیه، اغتشاش و خانه‏جنگی‏ها آغاز شد. جنگ و کشاکش در بين صفویان ایران جدید و شیبانیان ماوراءالنهر از ارزش ترانزیتی هرات کاست. پس از تشکیل دولت ابدالی در افغانستان، به سبب رقابت‏های خونین قومی، قبايلی و خانه‏جنگی‏های هستی‏سوزداخلی و جنگ و درگیری‏های پیهم در میان ابدالیان و قاجاریان ایران از یک طرف و تجزیه، ناامنی‏ و بی‏ثباتی‏های دوامدار در حوزۀ خراسان بزرگ پارینه از طرف دیگر هرات را در تنگناه محدود محلی گرفتار کرد. راه قدیم ابریشم و خطوط ارتباطی در بين ارکان عمدۀ خراسان قدیم که هرات روزگاری قلب تپندۀ آن بود، به کلی دستخوش مشکلات و گسستگی گرديد.